Ref. Ares(2018)5069145 - 03/10/2018
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 2 października 2018 r.
sj.f(2018)5479009
Dokument w postępowaniu sądowym
DO PREZESA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI
Wniosek o zastosowanie środków tymczasowych
wniesiony na podstawie art. 279 TFUE i art.160 § 2 regulaminu postępowania Trybunału
Sprawiedliwości przez
KOMISJĘ EUROPEJSKĄ,
reprezentowaną przez Karen BANKS, zastępcę dyrektora generalnego służby prawnej
Komisji, Hannesa KRAEMERA, doradcę w służbie prawnej, oraz Sauliusa Lukasa
KALĖDĘ, członka służby prawnej, występujących w charakterze pełnomocników, z
adresem do doręczeń: Służba Prawna, Greffe contentieux, BERL 1/169, 1049 Bruxelles,
wyrażających zgodę na doręczanie wszystkich dokumentów związanych ze sprawą za
pośrednictwem aplikacji e-Curia,
wnioskodawca,
RZECZPOSPOLITA POLSKA
strona przeciwna,
w związku ze skargą wniesioną przez Komisję przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej dnia
2 października 2018 r. na podstawie art. 258 TFUE (sj.f(2018)5479064).
link to page 3 link to page 3 link to page 4 link to page 4 link to page 6 link to page 6 link to page 6 link to page 6 link to page 6 link to page 10 link to page 10 link to page 11 link to page 12 link to page 12 link to page 13 link to page 20 link to page 20 link to page 20 link to page 20 link to page 20 link to page 28 link to page 28 link to page 28 link to page 28 link to page 37 link to page 37 link to page 37 link to page 38 link to page 42 link to page 45 link to page 46 link to page 47 link to page 50
2
SPIS TREŚCI
I.
PRZEDMIOT SKARGI GŁÓWNEJ .......................................................................... 3
II. POSTĘPOWANIE PRZEDSĄDOWE ........................................................................ 3
III. PRAWO POLSKIE ..................................................................................................... 4
1.
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym ................................... 4
2.
Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych
innych ustaw ...................................................................................................... 6
IV. OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNE ............................................................................... 6
1.
Działania podjęte w ramach wdrażania spornych przepisów ............................ 6
2.
Wnioski prejudycjalne i zawieszenie stosowania przepisów przez Sąd
Najwyższy ....................................................................................................... 10
3.
Procedury mianowania nowych sędziów Sądu Najwyższego ......................... 11
V. UZASADNIENIE WNIOSKU .................................................................................. 12
1.
W przedmiocie fumus boni iuris ...................................................................... 12
1.1.
Zasada niezawisłości sędziowskiej w prawie Unii ............................ 13
1.2.
Przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, obniżające wiek
przejścia w stan spoczynku urzędujących sędziów,
powołanych do Sądu Najwyższego przed dniem wejścia w
życie tej ustawy (dniem 3 kwietnia 2018 r.), naruszają zasadę
nieusuwalności sędziów .................................................................... 20
1.3.
Przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, przyznające
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej dyskrecjonalne
prawo do przedłużenia czynnej służby sędziów Sądu
Najwyższego, naruszają zasadę niezawisłości sędziowskiej ............. 28
1.4.
Wniosek pośredni .............................................................................. 37
2.
W przedmiocie pilnego charakteru .................................................................. 37
2.1.
Uwagi wstępne .................................................................................. 37
2.2.
W przedmiocie poważnej szkody ...................................................... 38
2.3.
W przedmiocie nieodwracalnej szkody ............................................. 42
2.4.
Wniosek pośredni .............................................................................. 45
3.
W przedmiocie wyważenia interesów ............................................................. 46
4.
W przedmiocie zakresu środków tymczasowych ............................................ 47
VI. WNIOSKI .................................................................................................................. 50
3
I.
PRZEDMIOT SKARGI GŁÓWNEJ
1.
Dnia 2 października 2018 r. Komisja wniosła do Trybunału skargę na podstawie art.
258 TFUE przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wnioskując o stwierdzenie, że:
– obniżając wiek przejścia w stan spoczynku i stosując go do sędziów Sądu
Najwyższego powołanych do Sądu Najwyższego do dnia 3 kwietnia 2018 r., a także
– przyznając Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej dyskrecjonalne prawo do
przedłużenia czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego,
Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 19 ust. 1 akapit
drugi Traktatu o Unii Europejskiej w związku z art. 47 Karty praw podstawowych
Unii Europejskiej.
II.
POSTĘPOWANIE PRZEDSĄDOWE
2.
W dniu 20 grudnia 2017 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę z
dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym. Ustawa została opublikowana w
Dzienniku Ustaw w dniu 2 stycznia 2018 r. i weszła w życie w dniu 3 kwietnia
2018 r.
3.
Pismem (sygn. SG-Greffe (2018)D/14033, załącznik A.4) z dnia 2 lipca 2018 r.
Komisja wystosowała do Rzeczypospolitej Polski wezwanie do usunięcia
uchybienia dotyczące zgodności ustawy o Sądzie Najwyższym i ustawy o zmianie
ustawy o Sądzie Najwyższym z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47
Karty praw podstawowych i wezwała rząd polski do przedstawienia uwag w
terminie jednego miesiąca.
4.
W skierowanym do Komisji piśmie z dnia 2 sierpnia 2018 r. (załącznik A.5) rząd
polski odpowiedział na wezwanie do usunięcia uchybienia. W swojej odpowiedzi
rząd polski nie zgodził się z argumentacją Komisji.
5.
Pismem z dnia 14 sierpnia 2018 r. Komisja wystosowała do Rzeczypospolitej
Polskiej uzasadnioną opinię (C(2018)55489, sygn. SG-Greffe(2018)D/16662,
załącznik A.6) , w której, na podstawie art. 258 akapit pierwszy TFUE, stwierdziła,
że Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 19 ust. 1
akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty, a także zwróciła się do
4
Rzeczypospolitej Polskiej o podjęcie środków wymaganych do zastosowania się do
uzasadnionej opinii w terminie jednego miesiąca od dnia jej otrzymania.
6.
W odpowiedzi na uzasadnioną opinię z dnia 14 września 2018 r. (załącznik A.7)
rząd polski stanął na stanowisku, że zarzuty Komisji zawarte w uzasadnionej opinii
nie są zasadne oraz wniósł o umorzenie postępowania.
7.
Po przeanalizowaniu odpowiedzi na uzasadnioną opinię, Komisja podjęła decyzję o
wniesieniu skargi przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 258 TFUE.
III.
PRAWO POLSKIE
1.
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym1
8.
Art. 37 § 1–4 ustawy o Sądzie Najwyższym stanowi:
Art. 37. § 1. Sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku z dniem
ukończenia 65. roku życia, chyba że nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż
na 12 miesięcy przed ukończeniem tego wieku złoży oświadczenie o woli dalszego
zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze
względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane na zasadach
określonych dla kandydata na stanowisko sędziowskie a Prezydent Rzeczypospolitej
Polskiej wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego.
§ 1a. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, przed wyrażeniem zgody na dalsze
zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego, zasięga opinii Krajowej Rady
Sądownictwa.
Krajowa
Rada
Sądownictwa
przekazuje
Prezydentowi
Rzeczypospolitej Polskiej opinię w terminie 30 dni od dnia wystąpienia przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o przedstawienie tej opinii. W przypadku
nieprzekazania opinii w terminie, o którym mowa w zdaniu drugim, uznaje się, że
Krajowa Rada Sądownictwa wydała opinię pozytywną.
§ 1b. Sporządzając opinię, o której mowa w § 1a, Krajowa Rada Sądownictwa
bierze pod uwagę interes wymiaru sprawiedliwości lub ważny interes społeczny,
w szczególności racjonalne wykorzystanie kadr Sądu Najwyższego lub potrzeby
1 Dz.U. z 2018 r. poz. 5, z późniejszymi zmianami (dalej – „ustawa o Sądzie Najwyższym”). Ustawa ta
została zmieniona: ustawą z dnia 6 marca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo
przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 650);
ustawą z dnia 22 marca 2018 r, o komornikach sądowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 771); ustawą z dnia 12
kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2018 r. poz. 847); ustawą z dnia 12
kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie
Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2018 r. poz. 848); ustawą z dnia 10 maja
2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1045), oraz ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz.
1443).
Skonsolidowany tekst ustawy, z dnia 12 czerwca 2018 r., załączony jest do niniejszego wniosku
(załącznik A.1). Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r., której nie uwzględnia tekst skonsolidowany, załączona
jest osobno (załącznik A.3).
5
wynikające z obciążenia zadaniami poszczególnych izb Sądu Najwyższego.
§ 2. Oświadczenie i zaświadczenie, o których mowa w § 1, składa się Pierwszemu
Prezesowi Sądu Najwyższego, który wraz ze swoją opinią niezwłocznie przedkłada je
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego swoje
oświadczenie i zaświadczenie wraz z opinią Kolegium Sądu Najwyższego składa
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 3. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może wyrazić zgodę na dalsze zajmowanie
stanowiska sędziego Sądu Najwyższego w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania
opinii Krajowej Rady Sądownictwa, o której mowa w § 1a, albo upływu terminu na
przekazanie tej opinii. Niewyrażenie zgody w terminie, o którym mowa w zdaniu
pierwszym jest równoznaczne z przejściem sędziego w stan spoczynku z dniem
ukończenia 65. roku życia. W przypadku niezakończenia postępowania związanego
z dalszym zajmowaniem stanowiska sędziego Sądu Najwyższego po ukończeniu
wieku, o którym mowa w § 1, sędzia pozostaje na stanowisku do czasu zakończenia
tego postępowania.
§ 4. Zgoda, o której mowa w § 1, jest udzielana na okres 3 lat, nie więcej niż
dwukrotnie. Przepis § 3 stosuje się odpowiednio. Sędzia, który uzyskał zgodę na
dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego może w każdym czasie po
ukończeniu 65. roku życia przejść w stan spoczynku, składając oświadczenie
Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, który przekazuje je niezwłocznie
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego składa
oświadczenie bezpośrednio Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.
9.
Art. 111 § 1 i § 1a ustawy o Sądzie Najwyższym stanowi:
Art. 111. § 1. Sędziowie Sądu Najwyższego, którzy do dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy ukończyli 65. rok życia albo ukończą 65. rok życia w okresie trzech miesięcy
od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, z dniem następującym po upływie trzech
miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przechodzą w stan spoczynku,
chyba że w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy złożą
oświadczenie i zaświadczenie, o których mowa w art. 37 § 1, a Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego
Sądu Najwyższego. Przepisy art. 37 § 2–4 stosuje się odpowiednio.
§ 1a. Sędziowie Sądu Najwyższego, którzy ukończą 65. rok życia po upływie trzech
miesięcy i przed upływem dwunastu miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy przechodzą w stan spoczynku z upływem dwunastu miesięcy od dnia wejścia
w życie niniejszej ustawy, chyba że w tym terminie złożą oświadczenie i
zaświadczenie, o których mowa w art. 37 § 1, a Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego.
Przepisy art. 37 § 1a–4 stosuje się odpowiednio.
6
2.
Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych
ustaw2
10. Ustawa zmieniająca z dnia 10 maja 2018 r., poza przepisami zmieniającymi ustawę
o Sądzie Najwyższym, zawiera przepisy samodzielne regulujące procedurę
przedłużenia czynnej służby sędziów, którzy osiągnęli wiek przejścia w stan
spoczynku do dnia 3 lipca 2018 r. Art. 5 tej ustawy stanowi:
Art. 5. Oświadczenia, o których mowa w art. 37 § 1 oraz art. 111 § 1 ustawy
zmienianej w art. 2, nierozpatrzone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do
dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
niezwłocznie przekazuje do zaopiniowania Krajowej Radzie Sądownictwa. Krajowa
Rada Sądownictwa przedstawia opinię w terminie 30 dni od dnia wystąpienia przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o przedstawienie tej opinii. Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej może wyrazić zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska
sędziego Sądu Najwyższego w terminie 60 dni od dnia otrzymania opinii Krajowej
Rady Sądownictwa albo upływu terminu na przekazanie tej opinii. Przepisy art. 37 §
2–4 ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się
odpowiednio.
IV.
OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNE
1.
Działania podjęte w ramach wdrażania spornych przepisów
11. W dniu 3 lipca 2018 r. w Sądzie Najwyższym było siedemdziesięciu dwóch sędziów
w stanie czynnym. Do tego dnia, dwudziestu siedmiu spośród tych sędziów
osiągnęło wiek 65 lat3. Dziewięciu sędziów Sądu Najwyższego złożyło
oświadczenie woli dalszego zajmowania stanowiska zgodnie z przepisami ustawy o
Sądzie Najwyższym, natomiast siedmiu sędziów złożyło ogólne oświadczenia
dotyczące ich woli dalszego orzekania nie powołując się na przepisy tej ustawy
(czterech spośród nich złożyło takie ogólne oświadczenie po terminie
przewidzianym przez ustawę). Jedenastu sędziów w żaden sposób nie odniosło się
do nowych przepisów dotyczących przedłużania okresu czynnej służby, czego nie
można odczytywać, według Sądu Najwyższego4, jako braku woli tych sędziów do
dalszego orzekania w Sądzie Najwyższym.
2 Dz.U. z 2018 r. poz. 1045, dalej nazywana – „ustawą zmieniającą z 10 maja 2018 r.” (załącznik A.2).
3 Przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym mają również zastosowanie do urzędujących sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego, na podstawie art. 49 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o
ustroju sądów administracyjnych.
4 Uzupełniająca opinia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2018 roku w sprawie ustawy zmieniającej
ustawę
o
Sądzie
Najwyższym
i
niektórych
innych
ustaw
(s.
2)
7
12. Sporne przepisy obejmują również sytuację osoby sprawującej urząd Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, która, na podstawie art. 183 ust. 3 Konstytucji RP, jest
powołana na sześcioletnią kadencję gwarantowaną przez Konstytucję RP. Obecna
Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego ukończyła 65. rok życia w dniu 22 listopada
2017 r. Jej kadencja Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego upływa z dniem 30
kwietnia 2020 r., a jej czynna służba sędziego Sądu Najwyższego powinna
zakończyć się dnia 22 listopada 2022 r.
13. W dniu 28 czerwca 2018 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
jednomyślnie przyjęło uchwałę, zgodnie z którą Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego
prof. Małgorzata Gersdorf pozostaje Pierwszym Prezesem do 30 kwietnia 2020 r.
Pierwsza Prezes potwierdziła to stanowisko w liście do Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 19 lipca 2018 r.5
14. W dniu 4 lipca 2018 r., piętnastu sędziów Sądu Najwyższego, włącznie z
Pierwszym Prezesem tego Sądu, zostało poinformowanych o przeniesieniu ich w
stan spoczynku (grupa ta obejmuje jedenastu sędziów, którzy w żaden sposób nie
odnieśli się do procedury przedłużania okresu czynnej służby i czterech sędziów,
którzy złożyli oświadczenie woli dalszego zajmowania stanowiska po upływie
terminu).
15. W dniu 3 lipca 2018 r., Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego wyznaczyła6 Prezesa
Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jako zastępcę na czas swojej nieobecności.
Prezydent RP nie uznał tego zarządzenia, lecz stwierdził, iż Prezes Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych nie zastępuje Pierwszej Prezes SN, a jest
de facto osobą
kierującą pracami Sądu Najwyższego, jako że jest on Prezesem tego Sądu
najstarszym służbą7.
(http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Wydarzenia.aspx?ItemSID=392-292d9931-9fa5-4b04-8516-
5c932ff6bdf2&ListName=Wydarzenia&rok=2018).
5
http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Wydarzenia.aspx?ItemSID=410-292d9931-9fa5-4b04-8516-
5c932ff6bdf2&ListName=Wydarzenia&rok=2018).
6 Zarządzenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2018 roku:
http://www.sn.pl/aktualnosci/SiteAssets/Lists/Wydarzenia/NewForm/2018.07.03%20-
%20Zarządzenie_PPSN_42_2018.pdf.
7 Prezydent RP nie skorzystał z uprawnienia do wyznaczenia osoby kierującej pracami Sądu
Najwyższego, a jedynie odwołał się do przepisu ustawy o Sądzie Najwyższym, zgodnie z którym w
czasie nieobecności Pierwszego Prezesa zastępuje go Prezes Sądu Najwyższego najstarszy służbą na
stanowisku sędziego jeśli Pierwszy Prezes nie wskazał swojego zastępcy (Art. 14 § 2 ustawy o Sądzie
Najwyższym). Zob.
http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,1060,we-wtorek-spotkanie-nt-
przyszlosci-w-zarzadzaniu-sn-i-nsa.html.
8
16. W dniu 12 lipca 2018 r., Krajowa Rada Sądownictwa zaopiniowała oświadczenia
złożone przez dwunastu sędziów Sądu Najwyższego. Rada wydała pięć opinii
pozytywnych i siedem opinii negatywnych (dotyczących również dwóch Prezesów
Sądu Najwyższego)8. Czterech sędziów Sądu Najwyższego wniosło odwołanie od
decyzji Krajowej Rady Sądownictwa i zażądało przedstawienia uzasadnienia
decyzji przez Krajową Radę Sądownictwa9.
17. W dniu 11 września 2018 r. Prezydent RP zdecydował o wyrażeniu zgody na dalsze
zajmowanie stanowiska przez pięciu sędziów, na okres trzech lat. Jednocześnie
Prezydent RP poinformował, w drodze komunikatu, że pozostałych siedmiu
sędziów, włącznie z dwoma Prezesami Izb Sądu Najwyższego, przechodzą w stan
spoczynku z dniem 12 września 2018 r. Prezydent RP poinformował w
komunikacie, że odwołania niektórych sędziów Sądu Najwyższego od opinii
Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie dalszego zajmowania stanowiska nie
mają wpływu na decyzję Prezydenta, ponieważ wydanie opinii przez Krajową Radę
Sądownictwa nie jest konieczne do podjęcia tej decyzji. Prezydent RP
poinformował jednocześnie, iż postanowienia Prezydenta RP w przedmiocie
dalszego zajmowania stanowiska nie wymagają uzasadnienia10.
18. W tym samym dniu rzecznik Sądu Najwyższego poinformował na konferencji
prasowej, iż w przypadku braku przedstawienia przez Prezydenta RP odmownego
postanowienia w sprawie sędziów Sądu Najwyższego dotkniętych przez przepisy
obniżające wiek przechodzenia w stan spoczynku, sędziowie ci pozostają na
stanowisku i będą kontynuowali obowiązki orzecznicze.
19. W dniu 12 września 2018 r. w Sądzie Najwyższym odbyło się posiedzenie w
ramach rozprawy, podczas której w składzie sędziowskim zasiadało dwóch sędziów
8 Negatywne opinie Krajowej Rady Sądownictwa zawierały następujące stwierdzenie: „Rada
uwzględniła, że [sędzia…] został powołany do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu
Najwyższego w Izbie […] w roku […]. Analiza akt osobowych sędziego i pozostałej zgromadzonej w
sprawie dokumentacji doprowadziła do wniosku, że wyrażenie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska
nie jest zgodne z interesem wymiaru sprawiedliwości i ważnym interesem społecznym, w
szczególności z racjonalnym wykorzystaniem kadr Sądu Najwyższego i potrzebami wynikającymi z
obciążenia zadaniami Izby […].” Por. decyzja („opinia”) Krajowej Rady Sądownictwa dotycząca
sędziego Jana Katnera, opublikowana przez Sąd Najwyższy w dniu 18 lipca 2018 roku:
http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Wydarzenia.aspx?ItemSID=432-292d9931-9fa5-4b04-8516-
5c932ff6bdf2&ListName=Wydarzenia&rok=2018.
9 Odwołania te stanowiły podstawę kilku pytań prejudycjalnych skierowanych przez Sąd Najwyższy do
Trybunału Sprawiedliwości (sprawy C-537/18; C-585/18, w toku).
10 Komunikat z dnia 11 września 2018 roku:
http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,1121,komunikat-ws-oswiadczen-sedziow-o-woli-
dalszego-zajmowania-stanowiska-w-sadzie-najwyzszym-i-naczelnym-sadzie-administracyjnym.html.
9
Sądu Najwyższego objętych przez sporne przepisy. Sąd Najwyższy, w tym składzie,
stwierdził, iż sędziowie ci są uprawnieni do dalszego orzekania, jako że stosowanie
przepisów dotyczących przejścia tych sędziów w stan spoczynku zostało
zawieszone postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2018 r11.
20. W tym samym dniu Prezydent RP podpisał postanowienia zaadresowane do siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego, których okres czynnej służby nie został przedłużony.
Postanowienia te zostały oparte na przepisie art. 111 ust. 1 ustawy o Sądzie
Najwyższym, mimo tego, że stosowanie tego przepisu zostało zawieszone
postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2018 r.
21. W tym dniu, w związku z przejściem w stan spoczynku Prezesa Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, wyznaczonego jako zastępca Pierwszej Prezes Sądu
Najwyższego na czas jej nieobecności, Pierwsza Prezes SN wyznaczyła na zastępcę
na czas jej nieobecności Prezesa Izby Cywilnej12. Prezydent RP nie uznał tego
zarządzenia, lecz stwierdził, iż Prezes Izby Cywilnej nie zastępuje Pierwszej Prezes,
lecz jest
de facto osobą kierującą pracami Sądu Najwyższego, jako że jest on
najstarszym Prezesem tego Sądu13.
22. W dniu 26 września 2018 r. odbyły się Zgromadzenia Sędziów Izby Karnej oraz
Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, na których sędziowie
mieli dokonać wyboru kandydatów na stanowiska Prezesów kierujących pracami
tych izb. Sędziowie stwierdzili jednak, iż wybór kandydatów nie jest wymagany
ponieważ stanowiska Prezesów tych Izb pozostają obsadzone14.
11 Decyzja składu sędziowskiego z dnia 12 września 2018 r., ogłoszona przez Prezesa Izby Cywilnej
(członka składu orzekającego).
12 Zarządzenie Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego z dnia 12 września
2018
r.:
http://www.sn.pl/aktualnosci/SiteAssets/Lists/Wydarzenia/EditForm/2018.09.12%20-
%20Zarz%C4%85dzenie%20nr%2051_2018%20Pierwszego%20Prezesa%20SN.pdf.
13 Również w tym wypadku Prezydent RP nie skorzystał z uprawnienia do wyznaczenia osoby kierującej
pracami Sądu Najwyższego, a jedynie odwołał się do przepisu ustawy o Sądzie Najwyższym, zgodnie z
którym w czasie nieobecności Pierwszego Prezesa zastępuje go Prezes Sądu Najwyższego najstarszy
służbą na stanowisku sędziego jeśli Pierwszy Prezes nie wskazał swojego zastępcy (Art. 14 § 2 ustawy
o Sądzie Najwyższym).
14
http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Wydarzenia.aspx?ItemSID=462-292d9931-9fa5-4b04-8516-
5c932ff6bdf2&ListName=Wydarzenia
10
2.
Wnioski prejudycjalne i zawieszenie stosowania przepisów przez Sąd
Najwyższy
23. Komisja pragnie również wskazać na liczne wnioski prejudycjalne skierowane do
Trybunału Sprawiedliwości przez polskie sądy, w tym także przez Sąd Najwyższy,
w związku z reformą sądownictwa w Polsce.
24. W szczególności, postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2018 r. Sąd Najwyższy zwrócił
się do Trybunału z wnioskiem prejudycjalnym15, dotyczącym wykładni zasady
nieusuwalności sędziów w świetle art. 19 ust. 1 TUE oraz art. 47 Karty, w
kontekście obniżenia przez ustawodawcę wieku przejścia w stan spoczynku sędziów
Sądu Najwyższego i zastosowania nowego niższego wieku do sędziów w służbie
czynnej. Kwestie podniesione w tym wniosku prejudycjalnym częściowo pokrywają
się z kwestiami poruszonymi w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy zwrócił się
rozpatrzenie sprawy w trybie przyśpieszonym, a także zawiesił stosowanie spornych
przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym do czasu rozstrzygnięcia wniosku
prejudycjalnego przez Trybunał.
25. W tym samym dniu Kancelaria Prezydenta RP poinformowała, że postanowienie
Sądu Najwyższego o zawieszeniu stosowania przepisów ustawy o Sądzie
Największym „nastąpiło bez prawidłowej podstawy prawnej i nie wywiera skutków
wobec Prezydenta RP, ani jakiegokolwiek innego organu”, a także, że jest ono
„prawnie bezskuteczne”16.
26. Ponadto, w dniu 23 sierpnia 2018 r. Prokurator Generalny RP wniósł do Trybunału
Konstytucyjnego wniosek, między innymi, o stwierdzenie niezgodności z
Konstytucją RP art. 267 TFUE, „rozumianego w ten sposób, że uprawnia sąd
krajowy do skierowania pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej […] w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie Trybunału w tym zakresie nie
odnosi się do przedmiotu sprawy zawisłej przed sądem krajowym kierującym
odesłanie prejudycjalne”17.
15 Sprawa C-522/18 (w toku). W dniu 26 września 2018 r. Prezes Trybunał wydał postanowienie o
rozpatrzeniu sprawy w trybie przyśpieszonym
16 Oświadczenie Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 2 sierpnia 2018 roku:
http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,1090,oswiadczenie-kancelarii-prezydenta-rp.html.
17 Wniosek Prokuratora Generalnego z dnia 23 sierpnia 2018 (PK VIII TK 58.2018);
https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=2&sprawa=20793.
11
3.
Procedury mianowania nowych sędziów Sądu Najwyższego
27. W dniu 29 marca 2018 r. Prezydent RP zwiększył18 całkowitą liczbę miejsc w
Sądzie Najwyższym z 93 do 120. W dniu 29 czerwca 2018 r.19 roku, Prezydent RP
opublikował obwieszczenie o 44 wakatach w Sądzie Najwyższym.
28. W dniu 12 lipca 2018 r. wniesiony został projekt ustawy zawierający m.in. zmiany
ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa i o Sądzie Najwyższym (ustawa ta została
przyjęta przez Sejm w dniu 20 lipca 2018 roku20). W szczególności, zmiany dotyczą
wymogów przejściowej procedury wyboru Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego21, a także ograniczają skutek zawieszający odwołań od decyzji
Krajowej Rady Sądownictwa składanych przez kandydatów na stanowiska w Sądzie
Najwyższym. Ustawa zmieniająca weszła w życie w dniu 9 sierpnia 2018 r. i ma
zastosowanie do procedur dotyczących mianowania na stanowiska w Sądzie
Najwyższym rozpoczętych przed jej wejściem w życie.
29. W dniu 28 sierpnia 2018 r.22 Prezydent RP opublikował obwieszczenie o kolejnych
wakatach w Sądzie Najwyższym, włącznie ze stanowiskiem zajmowanym obecnie
przez Pierwszą Prezes tego Sądu.
30. W dniu 22 sierpnia 2018 r., po wejściu w życie ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku,
Krajowa Rada Sądownictwa poinformowała, iż zbierze się na posiedzeniu
plenarnym, które zostało wyznaczone na 23-28 sierpnia 2018 r. Z informacji
posiadanych przez Komisję wynika, iż posiedzenie to nie było wcześniej
planowane23.
18 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 marca 2018 roku – Regulamin Sądu
Najwyższego (Dz.U. M.P. z 2018 r., poz. 660).
19 Obwieszczenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 maja 2018 roku (nr 127.1.2018)
opublikowane w dniu 29 czerwca 2018 r. (Dz.U. M.P. z 2018 roku, poz. 633).
20 Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 1443).
21 Ustawa, w szczególności, obniża liczbę sędziów Sądu Najwyższego (z 110 do 80), która jest potrzebna
do zainicjowania procedury.
22 Obwieszczenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 sierpnia 2018 roku (nr 127.3.2018)
opublikowane w dniu 28 sierpnia 2018 r. (Dz.U. M.P. z 2018 r., poz. 831).
23 Z harmonogramu prac Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 24-27 lipca 2018 roku wynika, iż następna
sesja plenarna Rady była wyznaczona jedynie na dni 18-21 sierpnia 2018 roku
(http://krs.gov.pl/pl/dzialalnosc/posiedzenia-rady/f,204,posiedzenia-w-2018-r/755,24-27-
lipca/5436,projekt-porzadku-obrad).
12
31. Pomiędzy 20 a 28 sierpnia 2018 r., Krajowa Rada Sądownictwa ustaliła ostateczną
listę kandydatów do przedstawienia Prezydentowi RP celem mianowania na
stanowiska w Sądzie Najwyższym.
32. W dniu 20 września 2018 r. Prezydent RP postanowił o mianowaniu dziesięciu
sędziów Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego24.
33. W dniu składania niniejszego wniosku, decyzje odnoszące się do mianowania
pozostałych kandydatów nie zostały jeszcze podjęte.
V.
UZASADNIENIE WNIOSKU
34. Artykuł 160 § 3 regulaminu postępowania stanowi, że we wnioskach o
zastosowanie środków tymczasowych należy określić „przedmiot sporu,
okoliczności niecierpiące zwłoki, a także uprawdopodobnić z faktycznego i
prawnego punktu widzenia konieczność zastosowania środka”.
35. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, środki tymczasowe mogą zostać
zarządzone przez sędziego rozpatrującego wniosek jedynie wtedy, gdy zostanie
wykazane, że ich zastosowanie jest prima facie prawnie i faktycznie uzasadnione
(fumus boni iuris) oraz że mają one pilny charakter w tym znaczeniu, iż ich
zarządzenie i wykonanie przed rozstrzygnięciem w sprawie głównej jest konieczne
w celu uniknięcia poważnej i nieodwracalnej szkody dla interesów skarżącego.
Sędzia rozpatrujący wniosek o zastosowanie środków tymczasowych dokonuje
także, w danym wypadku, wyważenia występujących interesów25.
1.
W przedmiocie fumus boni iuris
36. Przesłanka dotycząca istnienia
fumus boni iuris jest spełniona, jeżeli na etapie
postępowania w przedmiocie środka tymczasowego występuje istotny spór prawny
lub faktyczny, którego rozstrzygnięcie nie nasuwa się od razu, wobec czego skarga
w postępowaniu głównym nie jest prima facie pozbawiona poważnych podstaw26.
37. Komisja uważa, że w niniejszej sprawie przesłanka ta jest spełniona.
24
http://www.prezydent.pl/aktualnosci/nominacje/art,93,prezydent-rp-wreczyl-nominacje-
sedziowskie.html.
25 Zob. postanowienie Trybunału z dnia z 20 listopada 2017 r., Komisja/Polska, C-441/17 R,
EU:C:2017:877, pkt 29 i cytowane orzecznictwo.
26 Zob. postanowienie Trybunału z dnia z 20 listopada 2017 r., Komisja/Polska, C-441/17 R,
EU:C:2017:877, pkt 31.
13
38. Skarga w postępowaniu głównym wniesiona przez Komisję na podstawie art. 258
TFUE zmierza do stwierdzenia naruszenia zasady skutecznej ochrony prawnej
zapisanej w art. 19 ust. 1 TUE w związku z art. 47 Karty, w oparciu o dwa zarzuty.
1.1.
Zasada niezawisłości sędziowskiej w prawie Unii
1.1.1
Zakres stosowania art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE
39. Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE stanowi, że państwa członkowskie ustanawiają
środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach
objętych prawem Unii. Przepis ten odzwierciedla jedno z podstawowych założeń
prawa Unii, w świetle którego sądy państw członkowskich pełnią, we współpracy z
Trybunałem, wspólne zadania, służące zapewnieniu poszanowania prawa w
wykładni i stosowaniu prawa Unii27.
40. Do sądów krajowych i Trybunału należy zapewnienie pełnego stosowania prawa
Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw
podmiotowych wywodzonych z prawa Unii. Przy czym, funkcje powierzone
odpowiednio sądom krajowym i Trybunałowi są kluczowe dla zachowania samej
istoty prawa Unii28.
41. Jak wskazał Trybunał w sprawie
Associação Sindical dos Juízes Portugueses29
odnośnie do materialnego zakresu zastosowania art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE,
postanowienie to dotyczy „dziedzin […] objętych prawem Unii”, niezależnie od
tego, w jakiej sytuacji państwa członkowskie stosują to prawo, w rozumieniu art. 51
ust. 1 Karty.
42. Artykuł 19 TUE, w którym skonkretyzowano wskazaną w art. 2 TUE wartość
państwa prawnego, powierza zadanie zapewniania kontroli sądowej w porządku
prawnym Unii nie tylko Trybunałowi, lecz również sądom krajowym30.
27 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 33.
28 Zob. opinia 1/09 (Ustanowienie jednolitego systemu rozstrzygania sporów patentowych) z dnia 8 marca
2011 r., EU:C:2011:123, pkt 69 i 85; zob. także wyrok z dnia 13 marca 2007 r., Unibet, C-432/05,
EU:C:2007:163, pkt 38.
29 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 29.
30 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 32.
14
43. W związku z tym, zgodnie między innymi z zasadą lojalnej współpracy, ujętą
w art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE, państwa członkowskie są zobowiązane
zapewnić na swym terytorium stosowanie i poszanowanie prawa Unii. Obowiązek
ten wiąże się z koniecznością ustanowienia środków i procedur zapewniających
skuteczną kontrolę sądową w dziedzinach objętych prawem Unii, w tym
zapewnienia, aby w dziedzinach objętych prawem Unii organy sądowe odpowiadały
wymogom skutecznej ochrony sądowej31.
44. Dla zagwarantowania skutecznej ochrony sądowej rzeczą kluczową jest zachowanie
niezawisłości organów sądowych32, co potwierdza art. 47 akapit drugi Karty,
w którym wśród wymogów związanych z prawem podstawowym do skutecznego
środka prawnego, wymieniono dostęp do „niezawisłego” sądu33. Zgodnie z art. 47
akapit pierwszy Karty każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo
Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem,
który musi być niezawisły i bezstronny oraz ustanowiony uprzednio na mocy
ustawy.
45. Z orzecznictwa Trybunału również wynika, że wymóg niezawisłości sędziów
wchodzi w zakres samej istoty prawa podstawowego do rzetelnego procesu
sądowego, które ma doniosłe znaczenie jako gwarancja ochrony praw, jakie
jednostki wywodzą z prawa Unii, a także poszanowania wartości wspólnych
państwom członkowskim, określonych w art. 2 TUE, w szczególności wartości jaką
jest państwo prawne34.
46. Niezawisłość sądów krajowych ma zasadnicze znaczenie w szczególności dla
prawidłowego działania systemu współpracy sądowej między sądami krajowymi
a Trybunałem
w ramach mechanizmu orzekania w trybie prejudycjalnym
przewidzianym w art. 267 TFUE, jako że mechanizm ten może zostać uruchomiony
31 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 34 i 37.
32 W niniejszym wniosku Komisja używać będzie terminologii używanej w powoływanych aktach prawa
Unii oraz wyrokach Trybunału w polskiej wersji językowej. Przy czym, warto zauważyć, że w polskim
języku prawniczym używa się pojęć „niezależności” (w odniesieniu do sądów) oraz „niezawisłości”
(sędziowskiej), które w innych językach tłumaczone są jednym słowem (np. fr. „indépendance”, ang.
„independence”).
33 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 41.
34 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 48.
15
tylko przez organ, którego zadaniem jest stosowanie prawa Unii, spełniający
kryterium niezawisłości35.
47. Środek krajowy wpływający na niezależność sądów i niezawisłość sędziowską w
takim stopniu, że sądy krajowe nie mogłyby być już uważane za niezależne sądy,
uniemożliwiłby tym sądom zapewnienie skutecznego środka prawnego
w rozumieniu prawa Unii i tym samym naruszałby postanowienia art. 19 ust. 1
akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty, z uwagi na to, że niezależność sądów
nie byłaby również zagwarantowana w przypadku stosowania przez nie przepisów
prawa Unii. W związku z tym Komisja przypomina, że w swoim komunikacie
„Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”36 podkreśliła, że nada
wysoki priorytet tym naruszeniom, które są przejawem niedociągnięć systemowych
podważających funkcjonowanie ram instytucjonalnych Unii, w szczególności
w przypadkach,
gdy
prawo
krajowe
uniemożliwia systemom wymiaru
sprawiedliwości zapewnienie efektywnego stosowania prawa Unii zgodnie
z wymogami praworządności i z postanowieniami art. 47 Karty.
48. W odpowiedzi na uzasadnioną opinię rząd Rzeczypospolitej Polskiej utrzymuje, że
ani art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, ani art. 47 Karty nie znajdują zastosowania w
niniejszej sprawie. W odpowiedzi tej podkreślono, że organizacja systemu
sądowego w Polsce wchodzi w zakres kompetencji państwa członkowskiego i nie
można twierdzić, że zmiany wprowadzone w celu zrównania wieku przejścia w stan
spoczynku sędziów z powszechnie obowiązującym wiekiem emerytalnym w sposób
systemowy uniemożliwiają Sądowi Najwyższemu orzekanie w sposób niezawisły w
sprawach o wymiarze unijnym. Rząd polski stoi na stanowisku, że o ile w wyroku w
sprawie
Associação Sindical dos Juízes Portugueses37 Trybunał wskazał, że z
postanowień art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wynika obowiązek zapewnienia
niezawisłego sądownictwa jako warunku istnienia skutecznego środka prawnego,
wyroku tego nie można odczytywać jako dotyczącego kompetencji Unii w obszarze
organizacji wymiaru sprawiedliwości. Z art. 3 i 4 TFUE nie wynika bowiem, by
Unii powierzono jakiekolwiek kompetencje z tego zakresu.
35 Zob. wyroki: z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 42–43; z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du
système judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 54.
36 Komunikat Komisji „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”; C/2016/8600; Dz.U. C
18 z 19.1.2017, s. 10–20; rozdział 3 „Określanie priorytetów”.
37 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 29.
16
49. Rząd polski również wskazuje, że art. 47 Karty nie ma zastosowania, ponieważ
przyjęcie kwestionowanych przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym i działanie na
ich podstawie nie stanowi stosowania prawa Unii, jako że organizacja systemu
sądowego wchodzi w zakres kompetencji państwa członkowskiego, a protokół nr 30
w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i
Zjednoczonego Królestwa38 wyklucza rozszerzanie kompetencji Trybunału
Sprawiedliwości. W odpowiedzi rządu polskiego stwierdzono również, że
naruszenie art. 47 Karty jest możliwe wyłącznie w kontekście konkretnych
przypadków naruszenia prawa jednostki do skutecznego środka prawnego. Podobnie
w odpowiedzi tej zaznaczono, że nie zaistniała jak dotąd żadna tego rodzaju
konkretna sytuacja związana z naruszeniem prawa jednostki, która to sytuacja
uzasadniałaby odwołanie się do art. 19 ust. 1 TUE. Rząd polski podnosi argument,
że przepis ten określa jedynie ogólnie zdefiniowany obowiązek ustanowienia
środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach
objętych prawem Unii, oraz że ogólna definicja tego obowiązku nie daje jednak
podstaw, by uznać, że Karta, w tym jej art. 47, stanowi wzorzec kontroli krajowych
przepisów regulujących funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.
50. Komisja nie zgadza się z tymi twierdzeniami.
51. Mimo tego, że organizacja wymiaru sprawiedliwości wchodzi w zakres kompetencji
państw członkowskich, są one zobowiązane do wykonywania tej kompetencji w
sposób zgodny z obowiązkami wynikającymi z prawa Unii. Z orzecznictwa
wyraźnie wynika, że zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE każde państwo członkowskie ma
obowiązek zapewnić, by organy, do których można wnieść o rozstrzygnięcie kwestii
związanych ze stosowaniem lub wykładnią prawa Unii, a zatem organy, które są
„sądami” w znaczeniu prawa Unii, odpowiadały wymogom skutecznej ochrony
sądowej39. Ponadto, Trybunał orzekł, że „dla zagwarantowania tej ochrony rzeczą
kluczową jest zachowanie niezawisłości takich organów”40. Rząd polski nie
zakwestionował faktu, że do Sądu Najwyższego można wnosić o rozstrzygnięcie
kwestii związanych ze stosowaniem lub wykładnią prawa Unii. Przepisy krajowe
38 Dz.U. 2010, C 83, s. 313, zwany dalej „protokołem nr 30”.
39 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 52.
40 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 53.
17
regulujące strukturę organizacyjną, skład i tryb działania Sądu Najwyższego muszą
zatem zapewnić przestrzeganie zasady niezawisłości sędziowskiej.
52. W odpowiedzi na argument rządu polskiego oparty na postanowieniach protokołu nr
30, należy zauważyć po pierwsze, że – jak rząd polski sam przyznaje w odpowiedzi
na uzasadnioną opinię – protokół ten nie odnosi się do art. 19 ust. 1 TUE, którego
naruszenia dotyczą w pierwszej kolejności zarzuty Komisji. Po drugie, w świetle
orzecznictwa Trybunału41, z art. 1 protokołu nr 30 wynika wyraźnie, że protokół ten
nie podważa zastosowania Karty wobec Rzeczypospolitej Polski. Trybunał
stwierdził, że protokół ten nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polski i
Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień Karty, ani
uniemożliwienia sądom w tych państwach członkowskich czuwania nad
przestrzeganiem tych postanowień.
53. Komisja nie zgadza się również ze stwierdzeniem rządu polskiego, że art. 19 ust. 1
TUE w związku z art. 47 Karty ma zastosowanie tylko w skonkretyzowanych
stanach faktycznych, w których doszło do naruszenia prawa jednostki. Wymóg
niezawisłości sędziowskiej nie dotyczy jedynie sposobu, w jaki prowadzone jest
konkretne postępowanie, ale również sposobu, w jaki jest zorganizowany wymiar
sprawiedliwości42. Jeśli zatem gwarancje niezawisłości i bezstronności nie istnieją
lub nie są skuteczne, zapewnienie prawa podstawowego do skutecznego środka
prawnego przed sądem jest niemożliwe, co narusza art. 19 ust. 1 TUE w związku z
art. 47 Karty.
1.1.2. Wymogi prawa Unii związane z zasadą niezawisłości sędziowskiej
54. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, koncepcja niezawisłości
sędziowskiej ma dwa aspekty: pierwszy z nich to aspekt zewnętrzny, zakładający,
że organ jest chroniony przed zewnętrzną ingerencją i naciskami z zewnątrz
mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków w prowadzonych przez nich
postępowaniach43. Ta istotna wolność od wspomnianych czynników zewnętrznych
41 Zob. wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., N.S. i in., C-411/10 i C-493/10, EU:C:2011:865, pkt 119 i 120.
42 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 66.
43 Wyroki: z dnia 16 lutego 2017 r., Margarit Panicello, C-503/15, EU:C:2017:126, pkt 37-38; z dnia
6 października 2015 r., Consorci Sanitari del Maresme, C-203/14, EU:C:2015:664, pkt 19 oraz pkt 37–
38; z dnia 9 października 2014 r., TDC C-222/13, EU:C:2014:2265, pkt 30; z dnia 17 lipca 2014 r.,
Torresi, C-58/13 i C-59/13, EU:C:2014:2088, pkt 22; z dnia 19 września 2006 r. Wilson, C-506/04,
EU:C:2006:587, pkt 51; z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
18
wymaga pewnych gwarancji wystarczających do ochrony osób, których zadaniem
jest rozstrzyganie sporów. Drugi aspekt, mający charakter wewnętrzny, wiąże się
z bezstronnością i ma za zadanie zagwarantować równe szanse obu stron
w postępowaniu i chronić ich interesy w odniesieniu do przedmiotu postępowania44.
55. Zgodnie ze wspomnianym orzecznictwem, „gwarancje niezawisłości i bezstronności
wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu organu, mianowania,
okresu trwania kadencji oraz powodów wyłączenia i odwołania jego członków,
pozwalających wykluczyć w przekonaniu podmiotów prawa wszelką uzasadnioną
wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz
neutralności w odniesieniu do pozostających w sporze interesów”45. Ta istotna
wolność od wspomnianych czynników zewnętrznych wymaga pewnych gwarancji
wystarczających do ochrony osób, których zadaniem jest rozstrzyganie sporów, jak
na przykład gwarancji nieusuwalności ze stanowiska. Trybunał wyjaśnił również
w szczególności, że ten drugi aspekt – nieusuwalność sędziów – stanowi integralną
gwarancję niezawisłości sędziowskiej46.
56. W świetle orzecznictwa Trybunału, sędziowie powinni być osobiście i służbowo
niezawiśli w zakresie swoich zadań i powinni być chronieni przed odwołaniem
przez wprowadzenie skutecznych zabezpieczeń przed bezpodstawną interwencją lub
naciskami władzy wykonawczej47. W szczególności warunki odwoływania sędziów
muszą być przedmiotem szczególnych gwarancji określonych w wyraźnych
przepisach prawnych, pozwalających wykluczyć wszelką uzasadnioną wątpliwość
co do niezależności sądu48. Trybunał podkreślił, że aby sąd był niezależny,
EU:C:2018:117, pkt 44; oraz z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du
système judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 63–65.
44 Wyroki: z dnia 19 września 2006 r., Wilson, C-506/04, EU:C:2006:587, pkt 51–52; z dnia 27 lutego
2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, EU:C:2018:117, pkt 44; z dnia 25 lipca
2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système judiciaire), C-216/18 PPU,
EU:C:2018:586, pkt 63–65
.
45 Wyrok z dnia 19 września 2006 r., Wilson, C-506/04, EU:C:2006:587, pkt 53. Zob. także wyroki:
z dnia 12 września 1997 r., Dorsch Consult, C-54/96, EU:C:1997:413, pkt 36; z dnia 4 lutego 1999 r.,
Köllensperger i Atzwanger, C-103/97, EU:C:1999:52, pkt 20–23; z dnia 29 listopada 2001 r., De
Coster, C-17/00, EU:C:2001:651; z dnia 9 października 2014 r., TDC, C 222/13, EU:C:2014:2265, pkt
29–32; z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système judiciaire),
C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 66.
46 Wyroki: z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 45; z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du
système judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 64.
47 Wyroki: z dnia 31 maja 2005 r., Syfait i in., C-53/03, EU:C:2005:333, pkt 31; z dnia 4 lutego 1999 r.,
Köllensperger i Atzwanger, C-103/97, EU:C:1999:52 pkt 20.
48 Wyroki: z dnia 14 maja 2008 r., Pilato, C-109/07, EU:C:2008:274, pkt 24 i 29–31; z dnia 14 listopada
2013 r., MF 7, C-49/13, EU:C:2013:767, pkt 24; z dnia 9 października 2014 r., TDC, C 222/13,
19
powinien wykonywać swe funkcje całkowicie autonomicznie, nie będąc
podporządkowanym jakiemukolwiek innemu organowi, przez co jest chroniony
przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu
jego członków w prowadzonych przez nich postępowaniach49.
57. Ponadto, wyjaśnienia dotyczące Karty praw podstawowych (Dz.U. 2007, C 303, s.
17) uściślają, w odniesieniu do art. 47 akapit drugi Karty, że przepis ten odpowiada
art. 6 ust. 1 EKPC. W związku z tym na mocy art. 52 ust. 3 Karty znaczenie i zakres
praw określonych w art. 47 akapit drugi muszą być takie same jak te określone
w art. 6 ust. 1 EKPC, a do celów wykładni tego postanowienia Karty należy
uwzględnić orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
58. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka potwierdza, że
niezależność sądownictwa dotyczy nie tylko pełnienia czynności sędziego
w konkretnych sprawach, lecz także organizacji sądownictwa (niezależności
strukturalnej) i tego, czy dany organ daje „wrażenie niezależności”, będącej
kluczowym elementem utrzymania zaufania, które powinny wzbudzać sądy
w społeczeństwie demokratycznym. Dla utrzymania takiego wrażenia niezależności
konieczne jest zapewnienie wystarczających gwarancji50.
59. Naruszenie wymogu zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, przewidzianego
w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, ma miejsce nie tylko w konkretnych przypadkach
dotyczących stosowania przepisów prawa Unii, lecz również wtedy, gdy środki
krajowe w sposób systemowy uniemożliwiają sądom stosującym prawo Unii
w dowolnej dziedzinie zagwarantowanie takiej ochrony. Sądy krajowe pełnią we
współpracy z Trybunałem Sprawiedliwości wspólne zadanie zapewniania
poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów, a ich niezależność ma
EU:C:2014:2265, pkt 34–36; z dnia 24 maja 2016 r., MT Højgaard i Züblin, C-396/14, EU:C:2016:347,
pkt 30; z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système judiciaire),
C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 66.
49 Zob. orzecznictwo przytoczone w przypisie 44.
50 Zob. wyroki ETPC: z dnia 28 czerwca 1984 r., Campbell i Fell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu,
skargi nr 7819/77, 7878/77, pkt 85; z dnia 25 lutego 1997 r., Findlay przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu, skarga nr 22107/93, pkt 76; z dnia 16 grudnia 2003 r., Cooper przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu, skarga nr 48843/99, pkt 104; a także z 22 października 1984 r. Sramek przeciwko Austrii,
nr 8790/79, § 42, Sacilor Lormines przeciwko Francji, skarga nr 65411/01, § 63, oraz Clarke przeciwko
Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 23695/02. Zob. również w tym kontekście wyroki ETPC: z dnia
23 czerwca 2016 r., Baka przeciwko Węgrom, skarga nr 20261/12, pkt 150–151; oraz z dnia 22 lutego
2017 r., Erményi przeciwko Węgrom, skarga nr 22254/14, pkt 35–39.
20
zasadnicze znaczenie, w szczególności dla prawidłowego funkcjonowania
mechanizmu przewidzianego w art. 267 TFUE51.
1.2. Przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, obniżające wiek przejścia w stan
spoczynku urzędujących sędziów, powołanych do Sądu Najwyższego przed
dniem wejścia w życie tej ustawy (dniem 3 kwietnia 2018 r.), naruszają
zasadę nieusuwalności sędziów
60. Komisja uważa, że przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, obniżające wiek
przejścia w stan spoczynku urzędujących sędziów, powołanych do Sądu
Najwyższego przed dniem wejścia w życie tej ustawy (3 kwietnia 2018 r.),
naruszają zasadę nieusuwalności sędziów. W dalszej części Komisja opisze treść
spornych przepisów (podtytuł 1.2.1), a następnie przedstawi ich ocenę (podtytuł
1.2.2).
1.2.1. Przepisy obniżające wiek przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu
Najwyższego
61. Na wstępie należy wskazać, jakie rozstrzygnięcia prawa krajowego dotyczące wieku
przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego i możliwości przedłużania
ich czynnej służby funkcjonowały na płaszczyźnie poprzednio obowiązującej
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym52. Przed dniem 3 kwietnia
2018 roku, sędziowie Sądu Najwyższego przechodzili w stan spoczynku z dniem
ukończenia 70. roku życia. Mieli oni również możliwość, nie później niż na sześć
miesięcy przed ukończeniem tego wieku, złożenia Pierwszemu Prezesowi Sądu
Najwyższego oświadczenia woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawienia
zaświadczenia stwierdzającego, że dany sędzia jest zdolny, ze względu na stan
zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego53. W przypadku złożenia takiego
oświadczenia i przedstawienia odpowiedniego zaświadczenia, sędzia mógł
zajmować stanowisko nie dłużej niż do ukończenia 72. roku życia54. Prawo do
dalszego zajmowania stanowiska wynikało wprost z przepisu ustawy, który nie
przewidywał swobody decyzyjnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (ani
Prezydenta RP).
51 Wyrok: z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, EU:C:2018:117,
pkt 33 i 43.
52 Ustawa z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 2002 nr 240 poz. 2052).
53 Artykuł 30 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym.
54 Artykuł 30 § 5 ustawy z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym.
21
62. Z dniem 3 kwietnia 2018 r., na mocy art. 37 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym wiek
przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego został obniżony do 65 lat55.
Obniżony wiek przejścia w stan spoczynku ma zastosowanie również wobec
sędziów, powołanych do Sądu Najwyższego przed dniem 3 kwietnia 2018 r.
(będących w czynnej służbie w dniu wejścia w życie ustawy).
63. Zgodnie z art. 111 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym, urzędujący sędziowie Sądu
Najwyższego, którzy ukończyli 65. rok życia przed wejściem w życie ustawy albo
ukończą go do dnia 3 lipca 2018 r., przechodzą w stan spoczynku z dniem 4 lipca
2018 r. Zgodnie z art. 111 § 1a ustawy o Sądzie Najwyższym sędziowie Sądu
Najwyższego, którzy ukończą 65. rok życia w okresie pomiędzy dniem 4 lipca 2018
r. a dniem 3 kwietnia 2019 r., przechodzą w stan spoczynku z dniem 3 kwietnia
2019 r.56 W odniesieniu do sędziów Sądu Najwyższego powołanych do tego Sądu
przed dniem 3 kwietnia 2018 r., którzy ukończą 65. rok życia po dniu 3 kwietnia
2019 r., przepisem obniżającym ich wiek przejścia w stan spoczynku jest przepis
art. 37 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym.
64. Sporne przepisy obejmują również sytuację osoby sprawującej urząd Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, która, na podstawie art. 183 ust. 3 Konstytucji RP, jest
powołana na sześcioletnią kadencję gwarantowaną przez Konstytucję RP. Obecna
Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego ukończyła 65. rok życia w dniu 22 listopada
2017 r. Jej kadencja Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego upływa z dniem 30
kwietnia 2020 r., a jej czynna służba sędziego Sądu Najwyższego powinna
zakończyć się dnia 22 listopada 2022 r.
65. Sporne przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym dotyczą znacznej liczby sędziów
Sądu Najwyższego pełniących służbę w dniu wejścia w życie ustawy: według Sądu
Najwyższego jest to 27 z 72 sędziów57. Prezydent RP może przedłużyć czynną
55 Przepis ten ma również zastosowanie do urzędujących sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zgodnie z art. 49 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych, w sprawach,
które nie są uregulowane w tej ustawie, do Naczelnego Sądu Administracyjnego stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące Sądu Najwyższego.
56 Przepis art. 111 § 1a został wprowadzony ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. celem uwzględnienia sytuacji
sędziego Sądu Najwyższego, który ze względu na pierwotne unormowanie przepisów przejściowych
nie miał możliwości, w terminie ustawą przewidzianym, złożyć oświadczenia o woli dalszego
zajmowania stanowiska sędziego.
57 Zob.
http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Wydarzenia.aspx?ItemSID=420-292d9931-9fa5-4b04-
8516-5c932ff6bdf2&ListName=Wydarzenia&rok=2018.
W dniu 5 lipca 2018 r. 15 z wyżej wspomnianych 27 sędziów Sądu Najwyższego, w tym Pierwsza
Prezes, zostało poinformowanych o przejściu w stan spoczynku z dniem 4 lipca 2018 r.
22
służbę urzędujących sędziów Sądu Najwyższego na podstawie art. 111 ust. 1 i 1a w
związku z art. 37 ust. 1a – 4 ustawy o Sądzie Najwyższym, a także w związku z art.
5 ustawy zmieniającej z 10 maja 2018 r.
1.2.2. Ocena spornych przepisów krajowych
66. Komisja stoi na stanowisku, że przez obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku
urzędujących sędziów, powołanych do Sądu Najwyższego przed dniem 3 kwietnia
2018 r., przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym naruszają zasadę nieusuwalności
sędziów.
67. Zasada nieusuwalności sędziów stanowi kluczowy element zasady niezawisłości
sędziowskiej zgodnie z orzecznictwem Trybunału58 i ETPC59.
68. Jeśli chodzi o wymogi dotyczące zasady niezależności organu sądowego, Trybunał
orzekł między innymi, że sędziowie powinni być osobiście i służbowo niezawiśli
w zakresie swoich zadań i powinni być chronieni przed odwołaniem przez
wprowadzenie skutecznych zabezpieczeń przed bezpodstawną interwencją lub
naciskami władzy wykonawczej60. Warunki odwoływania sędziów muszą być
przedmiotem szczególnych gwarancji określonych w wyraźnych przepisach
prawnych, pozwalających wykluczyć wszelką uzasadnioną wątpliwość co do
niezależności sądu61. Trybunał podkreślił, że aby organ był uznany za niezawisły
„sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE, powinien wykonywać swe funkcje całkowicie
autonomicznie, nie będąc podporządkowanym jakiemukolwiek innemu organowi,
przez co jest chroniony przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi
W odniesieniu do pozostałych 12 sędziów Sądu Najwyższego, którzy złożyli oświadczenie woli
dalszego zajmowania stanowiska sędziego lub też ogólne oświadczenie dotyczące woli dalszego
orzekania (nie powołując się na sporne przepisy), Krajowa Rada Sądownictwa wydała pięć opinii
pozytywnych i siedem negatywnych. W dniu 11 września 2018 roku Prezydent RP zdecydował o
wyrażeniu zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez 5 sędziów Sądu Najwyższego, na okres
trzech lat, a jednocześnie poinformował, że pozostałych siedmiu sędziów tego Sądu, włącznie z dwoma
Prezesami Izb Sądu Najwyższego, przechodzi w stan spoczynku z dniem 12 września 2018 roku.
58 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 45. Zob. także wyrok z dnia 19 września 2006 r. Wilson, C-506/04,
EU:C:2006:587, pkt 51.
59 Zob. wyroki ETPC: z dnia 28 czerwca 1984 r., Campbell i Fell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu,
skargi nr 7819/77, 7878/77, pkt 80; z dnia 30 listopada 2011 r., Henryk Urban i Ryszard Urban
przeciwko Polsce, nr 23614/08, pkt 45; z dnia 21 czerwca 2011 r., Fruni przeciwko Słowacji, nr nr
8014/07, pkt 145; oraz z dnia 3 marca 2005 r., Brudnicka i in. przeciwko Polsce, nr 54723/00, pkt 41.
60 Zob. wyroki: z dnia 4 lutego 1999 r., Köllensperger i Atzwanger, C-103/97, EU:C:1999:52, pkt 20;
z dnia 31 maja 2005 r., Syfait i in., C-53/03, EU:C:2005:333, pkt 31.
61 Zob. orzecznictwo przytoczone w przypisie 48.
23
zagrozić niezależności osądu jego członków w prowadzonych przez nich
postępowaniach62.
69. Obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego, a zarazem
natychmiastowe zastosowanie spornych przepisów do sędziów orzekających w
Sądzie Najwyższym w dniu wejścia w życie ustawy o Sądzie Najwyższym narusza
zasadę nieusuwalności. W braku rozstrzygnięć przejściowych, obowiązkowe
przejście w stan spoczynku znacznej liczby urzędujących sędziów umożliwia daleko
idącą i natychmiastową zmianę składu Sądu Najwyższego63. Środki te w sposób
rażący naruszają zasadę nieusuwalności sędziów, której przestrzeganie jest
konieczne dla spełnienia wymogów skutecznej ochrony sądowej wymaganej na
podstawie art. 19 ust. 1 TUE. Należy zaznaczyć, że w swojej opinii na temat
projektu ustawy o Sądzie Najwyższym Komisja Wenecka podkreśliła, że
wcześniejsze przejście obecnie urzędujących sędziów w stan spoczynku narusza
zasadę nieusuwalności oraz podważa gwarancje niezawisłości sędziów Sądu
Najwyższego64.
70. Należy przypomnieć, że skutki spornych przepisów obejmują dużą część – ponad
jedną trzecią – sędziów Sądu Najwyższego orzekających w dniu wejścia w życie
ustawy65.
71. W szczególnej sytuacji znajduje się Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego, która
zgodnie z art. 183 §3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej powołana jest na
sześcioletnią kadencję. Na skutek przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym
obniżających wiek przejścia w stan spoczynku, konstytucyjna kadencja obecnej
Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego uległaby skróceniu66.
62 Zob. orzecznictwo przytoczone w przypisie 49.
63 Sporne przepisy powodują przerwanie czynnej służby i przejście w stan spoczynku z dniem 4 lipca
2018 r. dużej grupy sędziów Sądu Najwyższego, przy równoczesnym zwiększeniu liczby sędziów Sądu
Najwyższego do liczby nie mniejszej niż 120. Ustawa o Sądzie Najwyższym także uprawnia
Prezydenta RP do swobodnego decydowania, do dnia 3 kwietnia 2019 roku, o dalszym zwiększaniu
liczby stanowisk w Sądzie Najwyższym (art. 112 i 112a ustawy o Sądzie Najwyższym).
64 CDL(2017)035 pkt 48.
65 Zob. przypis 58 powyżej.
66 Do kompetencji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego należą, między innymi, zwoływanie Kolegium
Sądu Najwyższego i Zgromadzenia Ogólnego, w tym Zgromadzenia wybierającego kandydatów na
stanowisko Pierwszego Prezesa (art. 13§1, art. 14§2 i art. 17§ 2 ustawy o Sądzie Najwyższym);
powoływanie i odwoływanie przewodniczących wydziałów Izb, na wniosek właściwego Prezesa Sądu
Najwyższego (art. 14§2 ustawy); opiniowanie oświadczenia o woli dalszego pełnienia urzędu na
stanowisku sędziego Sądu Najwyższego (art. 14§4 i art. 37§2 ustawy); wyznaczenie sędziego do
czasowego orzekania w innej izbie lub do rozpoznania określonej sprawy w innej izbie, także bez
24
72. W odpowiedzi na uzasadnioną opinię rząd polski twierdzi, że przepisy ustawy o
Sądzie Najwyższym nie naruszają zasady nieusuwalności sędziów, ponieważ w
chwili przejścia w stan spoczynku sędziowie nie zostają usunięci z urzędu i
zachowują szeroki zakres gwarancji osobistych i przywilejów, a jedynie przestają
sprawować funkcje orzecznicze. Rząd polski dodatkowo wskazuje, że obniżenie
wieku przejścia sędziów Sądu Najwyższego w stan spoczynku ma na celu
zrównanie go z powszechnie obowiązującym wiekiem emerytalnym oraz że w
świetle wyroku
Fuchs i Köhler67 dostosowanie wieku przejścia sędziów Sądu
Najwyższego w stan spoczynku do zasad ogólnych stanowi wystarczające
uzasadnienie takiej reformy. Zdaniem rządu polskiego, przyjęcie zasady, wedle
której obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku może mieć zastosowanie jedynie
do sędziów mianowanych po wejściu w życie zmieniających przepisów, z
wyłączeniem
sędziów
sprawujących
funkcję,
w
praktyce
całkowicie
uniemożliwiałoby ustawodawcy zmianę wieku przejścia sędziów w stan spoczynku
i mogłoby stanowić dyskryminację ze względu na staż pracy w Sądzie Najwyższym.
Rząd polski również zaznacza, że wieku emerytalnego określonego w ustawie nie
można uznać za prawo nabyte.
73. Zdaniem Komisji, argumenty te są bezzasadne.
74. Nawet jeżeli zgodnie z przepisami prawa polskiego dany sędzia zachowuje tytuł
„sędziego w stanie spoczynku”68, to obowiązkowe przejście w stan spoczynku w
wyniku nagłego obniżenia odnośnego wieku wiąże się z utratą prawa dalszego
orzekania, a więc stanowi
de facto usunięcie sędziego. Fakt, że po przejściu w stan
spoczynku sędzia korzysta z uposażenia „sędziego w stanie spoczynku”, jest bez
znaczenia dla istoty niniejszego zarzutu – fakt ten nie jest bowiem związany z
kwestią niezawisłości w odniesieniu do sędziego pełniącego czynną służbę.
75. Komisja pragnie podkreślić, że o ile decyzje dotyczące zasad przechodzenia
sędziów w stan spoczynku należą do kompetencji państw członkowskich, to –
podejmując reformę tych reguł – państwa członkowskie są zobowiązane do
przestrzegania zasady niezawisłości sędziowskiej, w tym zasady nieusuwalności
zgody sędziego, przeniesienie sędziego do innej izby (art. 35§2 i §3 ustawy). Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego dysponuje szerokimi uprawnieniami w odniesieniu do postępowań dyscyplinarnych
wobec sędziów Sądu Najwyższego (na podstawie art. 76 tejże ustawy).
67 Wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C-159/10 i C-160/10, EU:C:2011:508.
68 Art. 99 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych w związku z art. 10 § 1
ustawy o Sądzie Najwyższym.
25
sędziów. Komisja utrzymuje, że przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym obniżające
wiek przejścia w stan spoczynku są sprzeczne z zasadą nieusuwalności sędziów,
ponieważ nowy wiek przejścia w stan spoczynku ma zastosowanie w sposób
natychmiastowy do sędziów Sądu Najwyższego, pełniących czynną służbę w dniu
wejścia w życie ustawy. Takie rozstrzygnięcie ma szczególnie poważny negatywny
wpływ na gwarancje niezawisłości sędziowskiej w przypadku Sądu Najwyższego,
w którego skład zwykle wchodzą sędziowie z dużym doświadczeniem zawodowym,
co łączy się z natury z bardziej zaawansowanym wiekiem.
76. Komisja stoi na stanowisku, że państwa członkowskie nie mogą obniżyć wieku
przejścia w stan spoczynku i zastosować go do urzędujących sędziów, skracając tym
samym okres czynnej służby sędziowskiej, na którą pierwotnie powołano danego
sędziego, ponieważ takie rozstrzygnięcie podważa zasadę nieusuwalności sędziów.
Komisja nie wykluczyłaby zupełnie możliwości stosowania systemów, w ramach
których wiek przejścia w stan w spoczynku sędziego nie jest identyczny z wiekiem
obowiązującym w chwili powołania sędziego. Aby te systemy były zgodne z art. 19
ust. 1 TUE, należałoby jednak założyć, że istnieją odpowiednie środki – np. okres
przejściowy lub podejście stopniowe69 – które zapewnią gwarancje chroniące przed
podważaniem zasady nieusuwalności sędziów, a w szczególności pozwolą zapobiec
wykorzystywaniu takich systemów jako zawoalowanego sposobu zmiany składu
organów sądowych. Należy uniknąć wrażenia, że ewentualne skrócenie służby
sędziowskiej może wynikać z działań sędziego podejmowanych w czasie jego
czynnej służby. W niniejszym przypadku takie środki nie istnieją. W każdym razie
w przypadku sędziów, którzy ukończyli 65. rok życia do dnia 3 lipca 2018 r.,
obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku oznacza natychmiastowe zakończenie
ich czynnej służby, o ile nie zostanie ona przedłużona. Natychmiastowe
zakończenie czynnej służby sędziowskiej nie tylko podważa zasadę nieusuwalności
sędziów, ale ją wprost narusza.
77. Jeżeli chodzi o argument dotyczący możliwej dyskryminacji między urzędującymi
sędziami Sądu Najwyższego a sędziami powołanymi po wejściu w życie ustawy,
Komisja pragnie zauważyć, że po pierwsze osoby powołane do pełnienia pewnego
rodzaju urzędów publicznych po wejściu w życie środka regulującego status osób
69 Zob. wyrok z dnia 8 kwietnia 2014 r., Komisja/Węgry, C-288/12, EU:C:2014:237, pkt 61 dot.
niezależności organu ochrony danych.
26
sprawujących taki urząd nie są w tej samej sytuacji prawnej co osoby powołane do
sprawowania tego samego rodzaju urzędu publicznego przed tą datą70. Wszelkiej
dyskryminacji można ponadto łatwo uniknąć, umożliwiając urzędującym sędziom
Sądu Najwyższego skorzystanie z obniżonego wieku przejścia w stan spoczynku na
zasadzie dobrowolności.
78. Komisja zwraca również uwagę, że niniejszy zarzut dotyczący naruszenia art. 19
ust. 1 TUE nie jest – wbrew twierdzeniom rządu polskiego – oparty na założeniu, że
ustawowa definicja wieku przejścia sędziego w stan spoczynku stanowi „prawo
nabyte” sędziego. Zastrzeżenia Komisji dotyczą niezawisłości sędziowskiej:
obniżenie wieku przejścia sędziów w stan spoczynku i jego zastosowanie do
urzędujących sędziów Sądu Najwyższego wpływa na ich pewność sprawowania i
utrzymania urzędu, a tym samym narusza zasadę nieusuwalności, która stanowi
nieodłączny element niezawisłości sędziowskiej71, będącej najważniejszym
pierwiastkiem funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Unii, w świetle
wymogów art. 19 ust. 1 TUE.
79. Ponadto, Komisja podkreśla, że rzekomy cel zrównania wieku przejścia sędziów
Sądu Najwyższego w stan spoczynku z ogólnym wiekiem emerytalnym nie może
uzasadniać ograniczenia niezawisłości sędziowskiej. Niezależnie od zastosowanej
metody lub punktu odniesienia każda reforma wieku przejścia sędziów w stan
spoczynku musi być zgodna z zasadą niezawisłości sędziowskiej w świetle prawa
Unii.
80. Komisja pragnie zauważyć, że analogia do wyroku
Associação Sindical dos Juízes
Portugues72 nie może być wykorzystana dla poparcia stanowiska rządu polskiego.
Po pierwsze – w tej sprawie sporny środek nie dotyczył wieku przejścia sędziów w
stan spoczynku, lecz obniżenia wynagrodzeń w ramach dążenia do ograniczenia
nadmiernego deficytu budżetowego w Portugalii, w kontekście unijnego programu
pomocy finansowej. Trybunał rozpatrzył cel, któremu miał służyć przedmiotowy
środek, a następnie zbadał, czy środek ten był elementem ogólnych działań
oszczędnościowych, do których mieli przyczynić się wszyscy członkowie krajowej
służby publicznej. Po drugie – dostosowanie wynagrodzeń portugalskich sędziów
70 Zob. podobnie wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C-443/07 P Centeno Mediavilla i in.
przeciwko Komisji, EU:C:2008:767, pkt 79–81.
71 Zob. wyroki przytoczone w przypisie 59.
72 Wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, EU:C:2018:117.
27
do ogólnego systemu wynagrodzeń było tylko jednym z elementów
przedmiotowego środka podlegających ocenie Trybunału Sprawiedliwości.
Trybunał uwzględnił w szczególności fakt, że obniżenie wynagrodzeń było
środkiem tymczasowym i o ograniczonym zakresie. W niniejszej sprawie
okoliczności te zdecydowanie nie zachodzą.
81. Co do wyroku
Fuchs i Köhler73, na który powołuje się rząd polski, twierdząc, że
Trybunał potwierdził swobodę państw członkowskich w zakresie ustalania
odpowiedniego wieku przejścia na emeryturę w celu zoptymalizowania struktury
wiekowej kadr sądownictwa, Komisja zauważa, że przywołany wyrok dotyczył
dyskryminacji ze względu na wiek, a nie naruszenia zasady niezawisłości
sędziowskiej, i nie dotyczył systemu mającego zastosowanie do sędziów, lecz
przepisów mających zastosowanie do prokuratorów.
82. W odpowiedzi na uzasadnioną opinię rząd polski powołuje się również na
okoliczności reformy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na podstawie
Protokołu 11 do EKPCz. Komisja zwraca uwagę, że argument ten jest niezasadny,
ponieważ dotyczy zupełnie odmiennej sytuacji i okoliczności: reforma
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczyła organów sądowych
powołanych na podstawie umowy międzynarodowej, które nie należą do sądów
zapewniających pełne stosowanie prawa Unii w państwach członkowskich na
podstawie art. 19 ust. 1 TUE. Zakończenie kadencji sędziowskich wynikało ponadto
ze stworzenia zupełnie nowego organu sądowego (nowy stały Europejski Trybunał
Praw Człowieka), który zastąpił dwa uprzednio istniejące organy sądowe (były
tymczasowy Europejski Trybunał Praw Człowieka i byłą Europejską Komisję Praw
Człowieka).
83. W świetle powyższych rozważań, Komisja twierdzi, że obniżając wiek przejścia w
stan spoczynku i stosując go, zgodnie z art. 111 §1 ustawy o Sądzie Najwyższym,
do urzędujących sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończyli 65. rok życia do dnia
3 lipca 2018 r., oraz – zgodnie z art. 111 §1a – do urzędujących sędziów Sądu
Najwyższego, którzy ukończą 65. rok życia w okresie pomiędzy dniem 4 lipca 2018
r. a dniem 3 kwietnia 2019 r., a także – zgodnie z art. 37 §1 ustawy o Sądzie
Najwyższym – do urzędujących sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończą 65.
73 Wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C-159/10 i C-160/10, EU:C:2011:508.
28
rok życia po dniu 3 kwietnia 2019 r., ustawa o Sądzie Najwyższym bezpośrednio
narusza zasadę nieusuwalności sędziów.
84. Komisja stoi na stanowisku, że wskazane przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym są
zatem sprzeczne z obowiązkami państwa członkowskiego określonymi w art. 19
ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty.
1.3. Przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, przyznające Prezydentowi
Rzeczypospolitej Polskiej dyskrecjonalne prawo do przedłużenia czynnej
służby sędziów Sądu Najwyższego, naruszają zasadę niezawisłości
sędziowskiej
85. Komisja uważa, że przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym, przyznające
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej dyskrecjonalne prawo do przedłużenia
czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego, naruszają zasadę niezawisłości
sędziowskiej. W dalszej części Komisja opisze treść spornych przepisów (podtytuł
1.3.1), a następnie przedstawi ich ocenę (podtytuł 1.3.2).
1.3.1. Przedłużenie czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego
1.3.1.1. Przedłużenie czynnej służby w przypadku urzędujących
sędziów, którzy ukończyli 65. rok życia do dnia 3 lipca 2018 r.
86. Na podstawie art. 111 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym sędziowie Sądu
Najwyższego, którzy ukończyli 65. rok życia w dniu wejścia w życie ustawy lub
ukończą go do dnia 3 lipca 2018 r., przechodzą w stan spoczynku z dniem 4 lipca
2018 r., chyba że do dnia 3 maja 2018 r. złożą oświadczenie o woli dalszego
zajmowania stanowiska i zaświadczenie potwierdzające odpowiedni stan zdrowia,
a Prezydent RP wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie przez nich stanowiska sędziego
Sądu Najwyższego.
87. Na podstawie art. 37 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym wspomniane oświadczenie i
zaświadczenie składa się Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, który
niezwłocznie przedkłada je Prezydentowi RP wraz ze swoją opinią. Opinia
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego nie jest wiążąca dla Prezydenta RP. Swoje
oświadczenie Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przekazuje Prezydentowi RP
wraz z opinią Kolegium Sądu Najwyższego, która również nie jest wiążąca.
88. Na gruncie rozstrzygnięcia zawartego w pierwotnej wersji ustawy o Sądzie
Najwyższym, Prezydent RP nie był zobowiązany do zasięgnięcia opinii Krajowej
29
Rady Sądownictwa podejmując decyzję o ewentualnym przedłużeniu czynnej
służby sędziów (konsultacja była dobrowolna). Obowiązek ten wprowadziła ustawa
zmieniająca z dnia 10 maja 2018 r. Na podstawie art. 5 tej ustawy, w przypadku
sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończyli 65. rok życia do dnia 3 lipca 2018 r.,
oświadczenia sędziów nierozpatrzone przez Prezydenta RP do dnia wejścia w życie
tej ustawy (dnia 15 czerwca 2018 r.) powinny zostać niezwłocznie przekazane do
zaopiniowania Krajowej Radzie Sądownictwa. Krajowa Rada Sądownictwa jest
zobowiązana do przedstawienia opinii w terminie 30 dni. W przypadku
wspomnianej grupy sędziów, sporne przepisy nie przewidują kryteriów, które
Krajowa Rada Sądownictwa powinna brać pod uwagę przy sporządzaniu opinii74.
Prezydent RP nie jest związany opinią Krajowej Rady Sądownictwa.
89. Prezydent RP może wyrazić zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska przez
urzędującego sędziego Sądu Najwyższego w terminie 60 dni od dnia otrzymania
opinii Krajowej Rady Sądownictwa albo od dnia upływu terminu na przekazanie tej
opinii. Przy podejmowaniu decyzji Prezydent RP nie jest związany żadnymi
kryteriami, nie ma kontroli sądowej takiej decyzji. Na podstawie art. 37 § 4 ustawy
o Sądzie Najwyższym zgoda Prezydenta RP na dalsze zajmowanie stanowiska przez
urzędującego sędziego Sądu Najwyższego jest udzielana na okres trzech lat, nie
więcej niż dwukrotnie.
1.3.1.2. Przedłużenie czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego, którzy
ukończą 65. rok życia pomiędzy dniem 4 lipca 2018 r. a dniem 3
kwietnia 2019 r.
90. W świetle art. 111 §1a ustawy o Sądzie Najwyższym, sędziowie, którzy ukończą 65.
rok życia pomiędzy dniem 4 lipca 2018 r. a dniem 3 kwietnia 2019 r., mogą
wystąpić o zgodę na przedłużenie czynnej służby, składając do dnia 3 kwietnia 2019
r. odpowiednie oświadczenie i zaświadczenie, zgodnie z przepisami art. 37 § 1–4
tejże ustawy.
91. Zgodnie z art. 37 § 1a–1b ustawy o Sądzie Najwyższym po złożeniu przez sędziego
oświadczenia i przedstawieniu zaświadczenia, o których mowa powyżej, przed
podjęciem decyzji Prezydent RP musi zasięgnąć opinii Krajowej Rady
Sądownictwa, która powinna wydać opinię w terminie 30 dni. Zgodnie z art. 37 § 1b
74 Art. 5 ustawy zmieniającej z 10 maja 2018 r. nie zawiera odesłania do art. 37 § 1b ustanawiającego
takie kryteria.
30
tejże ustawy, sporządzając opinię, Krajowa Rada Sądownictwa bierze pod uwagę
„interes wymiaru sprawiedliwości lub ważny interes społeczny, w szczególności
racjonalne wykorzystanie kadr Sądu Najwyższego lub potrzeby wynikające z
obciążenia zadaniami poszczególnych izb Sądu Najwyższego”. W przypadku
nieprzekazania opinii w terminie uznaje się, że Krajowa Rada Sądownictwa wydała
opinię pozytywną. Opinia Krajowej Rady Sądownictwa nie jest wiążąca dla
Prezydenta RP. Przy podejmowaniu decyzji Prezydent RP nie jest związany
żadnymi kryteriami, nie ma kontroli sądowej takiej decyzji.
92. Jeżeli chodzi o termin podjęcia decyzji, zgodnie z art. 37 § 3 ustawy o Sądzie
Najwyższym Prezydent RP podejmuje decyzję w sprawie wyrażenia zgody na
dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego w terminie trzech
miesięcy od dnia otrzymania opinii Krajowej Rady Sądownictwa albo upływu
terminu na przekazanie tej opinii. Terminy te zaczynają bieg dopiero wówczas, gdy
Prezydent RP wystąpi o taką opinię. W art. 37 § 1a ustawy o Sądzie Najwyższym
nie wskazano jednak terminu, w jakim Prezydent RP powinien wystąpić do
Krajowej Rady Sądownictwa o opinię. Zgodnie z art. 37 § 3, jeżeli dany sędzia Sądu
Najwyższego osiągnie wiek przejścia w stan spoczynku przed ukończeniem
postępowania, pozostaje na stanowisku do czasu zakończenia tego postępowania.
1.3.1.3. Przedłużenie czynnej służby w przypadku sędziów Sądu
Najwyższego, którzy ukończą 65. rok życia po dniu 3 kwietnia 2019 r.
93. Przepisy art. 37 § 1–4 ustawy o Sądzie Najwyższym ustanawiają ogólny system
przyznający Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prawo do decydowania
o dalszym zajmowaniu stanowiska przez sędziego, który ukończy 65. rok życia po
dniu 3 kwietnia 2019 r. System ten ma zastosowanie zarówno do sędziów Sądu
Najwyższego pełniących czynną służbę w dniu wejścia w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym, jak też i sędziów powołanych do Sądu Najwyższego po wejściu w
życie tej ustawy.
94. Zgodnie z art. 37 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym sędzia Sądu Najwyższego, który
ukończy 65. rok życia, musi złożyć, nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej
niż na 12 miesięcy przed dniem ukończenia 65. roku życia, oświadczenie o woli
dalszego zajmowania stanowiska oraz przedstawić zaświadczenie o odpowiednim
stanie zdrowia. W pozostałym zakresie, system ten jest taki sam jak ten opisany
w pkt 90-92 niniejszego wniosku.
31
1.3.2. Ocena spornych przepisów krajowych
95. Zdaniem Komisji, przyznanie Prezydentowi RP prawa do podejmowania decyzji
w sprawie przedłużenia czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego, bez wiążących
kryteriów zapewniających poszanowanie zasady niezawisłości sędziowskiej i bez
kontroli sądowej, narusza gwarancje niezawisłości sędziów. Ustawa o Sądzie
Najwyższym zawiera nowe rozstrzygnięcie, za pomocą którego Prezydent RP może
wywierać wpływ na sędziów Sądu Najwyższego. Brak kryteriów, według których
Prezydent RP decyduje o przedłużeniu czynnej służby obecnie urzędujących
sędziów Sądu Najwyższego, w połączeniu z brakiem kontroli sądowej, pozwala na
nadmierną swobodę uznania, co podważa zasadę niezawisłości sędziów. Nawet
zanim sędziowie osiągną wiek przejścia w stan spoczynku, sama perspektywa
konieczności zwrócenia się do Prezydenta RP o przedłużenie czynnej służby
narusza gwarancje niezawisłości sędziów.
96. Komisja pragnie podkreślić, że w świetle spornych przepisów Prezydent RP może
decydować dwukrotnie w sprawie przedłużenia czynnej służby sędziego Sądu
Najwyższego na okres trzech lat. Konieczność uzyskania przez sędziów Sądu
Najwyższego zgody na dalsze zajmowanie stanowiska po zakończeniu pierwszego
trzyletniego okresu, również podważa gwarancje niezawisłości sędziów Sądu
Najwyższego.
97. Obowiązek zasięgnięcia opinii Krajowej Rady Sądownictwa nie usuwa nadmiernej
swobody uznania przyznanej Prezydentowi RP. Krajowa Rada Sądownictwa jest
związana jedynie ogólnikowymi kryteriami75, a jej opinia nie jest dla Prezydenta RP
wiążąca. W każdym razie, po reformie Krajowej Rady Sądownictwa, która składa
się obecnie z sędziów-członków wybranych przez Sejm z naruszeniem europejskich
standardów w zakresie niezawisłości sędziów76, udział Krajowej Rady Sądownictwa
75 Zgodnie z art. 37§ 1b ustawy o Sądzie Najwyższym, Krajowa Rada Sądownictwa bierze pod uwagę
interes wymiaru sprawiedliwości lub ważny interes społeczny, w szczególności racjonalne
wykorzystanie kadr Sądu Najwyższego lub potrzeby wynikające z obciążenia zadaniami
poszczególnych izb Sądu Najwyższego.
Należy zauważyć, że Krajowa Rada Sądownictwa nie jest związana kryteriami, wydając opinię
dotyczącą przedłużenia czynnej służby sędziów, którzy ukończyli 65. rok życia do dnia 3 lipca 2018 r.
Art. 5 ustawy zmieniającej z dnia 10 maja 2018 r., mający zastosowanie do tych sędziów, nie zawiera
bowiem odesłania do art. 37 § 1b, a jedynie do przepisów art. 37 § 2–4, które nie przewidują żadnych
kryteriów, na których Krajowa Rada Sądownictwa powinna oprzeć swoją opinię.
76 Zob. w szczególności zalecenie Komitetu Ministrów Rady Europy z 2010 r. (CM/Rec(2010)12), które
stwierdza (pkt 27), że Rady Sądownictwa powinny być złożone co najmniej w połowie z członków
wybranych przez przedstawicieli sędziów spośród sędziów wszystkich szczebli i z poszanowaniem
zasady pluralizmu wewnątrz wymiaru sprawiedliwości. Zob. również pkt C ppkt (ii) Planu działania
32
w podejmowaniu decyzji nie może stanowić skutecznej gwarancji niezawisłości
sędziowskiej. Poza tym, w odniesieniu do sędziów, którzy ukończą 65. rok życia po
dniu 3 lipca 2018 r., nie określono ram czasowych, w jakich Prezydent RP ma
zasięgnąć opinii Krajowej Rady Sądownictwa.
98. Komisja pragnie zaznaczyć, że swoboda uznania przyznana Prezydentowi RP w
zakresie przedłużenia czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego, którzy osiągnęli
wiek przejścia w stan spoczynku, negatywnie wpływa na gwarancje niezawisłości
sędziów pełniących czynną służbę w dniu wejścia w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym, jak też i sędziów powołanych do Sądu Najwyższego po jej wejściu w
życie.
99. W art. 37 §1–4 ustawy o Sądzie Najwyższym ustanowiono ogólny system
przyznający Prezydentowi RP prawo do decydowania dwukrotnie o dalszym
zajmowaniu stanowiska przez sędziów Sądu Najwyższego, do ukończenia 71. roku
życia.
100. System ustanowiony w art. 37 §1–4 ustawy o Sądzie Najwyższym bezpośrednio
wpływa na gwarancje niezawisłości sędziów, których dotyczy ta ustawa, w trakcie
sprawowania funkcji sędziego, również gdy mają zapewnić ochronę sądową
w sprawach dotyczących wykładni i stosowania prawa Unii. Przepisy te są zatem
sprzeczne z obowiązkami określonymi w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku
z art. 47 Karty.
101. W odpowiedzi na uzasadnioną opinię rząd polski twierdzi, że procedura
przedłużenia czynnej służby sędziów Sąd Najwyższego nie narusza zasady
niezawisłości sędziowskiej, gdyż służy ona ocenie, czy sędzia, który osiągnął wiek
przejścia w stan spoczynku, powinien pozostać na stanowisku, z uwzględnieniem
interesów systemu wymiaru sprawiedliwości oraz stanu zdrowia danego sędziego.
Rząd polski zaznacza, że okres czynnej służby może zostać przedłużony
dwukrotnie, ponieważ stan zdrowia sędziego Sądu Najwyższego może ulec istotnej
zmianie.
Rady Europy z 2016 r. przyjętego przez Komitet Ministrów; pkt 27 Opinii Rady Konsultacyjnej
Sędziów Europejskich (CCJE) nr 10 w sprawie Rady Sądownictwa w służbie społeczeństwu; oraz
pkt 2.3 standardów Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa przedstawionych w sprawozdaniu za lata
2010–2011 dotyczącym Rad Sądownictwa.
33
102. Rząd polski twierdzi ponadto, że Prezydent RP przeprowadza samodzielną ocenę
dotyczącą przedłużenia okresu czynnej służby sędziów Sądu Najwyższego, kierując
się wartościami wynikającymi z Konstytucji RP, i że Prezydent RP nie może być
związany opinią Krajowej Rady Sądownictwa, co wynika z zasady równoważenia
się władz. Rząd polski zaznacza, że powoływanie sędziów jest prerogatywą
Prezydenta RP, a także, iż Prezydent RP w kontekście powoływania sędziów nie
jest pojmowany w Konstytucji RP jako przedstawiciel władzy wykonawczej. Rząd
polski utrzymuje, że z art. 179 Konstytucji RP wynika, że prawo Prezydenta RP do
powołania sędziego obejmuje zarówno akt powołania, jak również odmowę
powołania. Zdaniem rządu polskiego, wprowadzanie przez ustawodawcę kryteriów
dotyczących wykonywania tego prawa, nieprzewidzianych w Konstytucji, mogłoby
stanowić naruszenie konstytucyjnych prerogatyw Prezydenta RP.
103. Ponadto, rząd polski utrzymuje, że spory dotyczące stosunku służbowego sędziego
nie stanowią „spraw” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC, a zatem nie przysługuje
sądowa droga odwoławcza od decyzji Prezydenta RP dotyczącej przedłużenia
okresu zajmowania stanowiska przez sędziego. W odpowiedzi rządu polskiego
wskazano, że Prezydent RP nie jest w stanie wywierać żadnego rzeczywistego
wpływu na sędziów Sądu Najwyższego ze względu na krótki okres, w którym
Prezydent RP podejmuje decyzję w sprawie przedłużenia, oraz na fakt, że sędziowie
Sądu Najwyższego orzekają co do zasady w składzie trzyosobowym, a ich narady są
tajne, co uniemożliwia Prezydentowi RP uzyskanie wiedzy o stanowiskach
przyjmowanych przez poszczególnych sędziów podczas narady. Rząd polski
wskazuje, że Krajowa Rada Sądownictwa jest związana kryteriami
umożliwiającymi jej wydanie pozytywnej opinii w sprawie przedłużenia czynnej
służby w wielu różnych sytuacjach. Rząd polski powołuje się również na procedury
przedłużenia czynnej służby sędziów w innych państwach członkowskich.
104. Zdaniem Komisji, argumenty te są bezzasadne.
105. Komisja podkreśla, że na niezawisłość sędziowską wpływa fakt, iż podczas
podejmowania decyzji o przedłużeniu czynnej służby Prezydent RP nie jest
związany kryteriami ustanowionymi prawem, zapewniającymi poszanowanie
zasady niezawisłości sędziowskiej, oraz że jego decyzja nie jest przedmiotem
kontroli sądowej. Przyznanie Prezydentowi RP takiej swobody uznania pozwala na
podejmowanie dyskrecjonalnych decyzji o przedłużeniu czynnej służby sędziów
34
Sądu Najwyższego wbrew zasadom niezależności sądów, niezawisłości
sędziowskiej i podziału władzy. Komisja zauważa również, że – wbrew
stwierdzeniu rządu polskiego - art. 6 EKPC ma zastosowanie do stosunków
służbowych sędziego77.
106. Komisja nie zgadza się ze stwierdzeniem rządu polskiego, że procedura
przedłużania czynnej służby sędziów nie pozwala Prezydentowi RP na wywieranie
wpływu na sędziów Sądu Najwyższego. Jeżeli chodzi o ramy czasowe procedury
przedłużania, w odpowiedzi rządu polskiego pominięto fakt, że sama tylko
perspektywa konieczności zwrócenia się do Prezydenta RP o takie przedłużenie
może – nawet na długi czas przed osiągnięciem wieku przejścia w stan spoczynku –
wywierać presję na sędziach, których dotyczy ustawa, i może prowadzić do
„przewidywanego posłuszeństwa”78 tych sędziów. Wpływ na gwarancje
niezawisłości sędziowskiej pogłębiony jest przez fakt, że czynna służba sędziego
może być przedłużona dwukrotnie.
107. Ponadto, w przypadku sędziów Sądu Najwyższego, którzy osiągną wiek przejścia w
stan spoczynku po dniu 3 lipca 2018 r., art. 37 § 1a ustawy o Sądzie Najwyższym
nie wskazuje terminu, w jakim Prezydent RP powinien wystąpić do Krajowej Rady
Sądownictwa o opinię w sprawie wniosku o przedłużenie czynnej służby. Oznacza
to, że czas trwania procedury przedłużenia czynnej służby zależy od uznania
Prezydenta RP. Procedura ta może więc trwać znaczący okres, w którym dany
sędzia będzie nadal orzekał. Wszystkie te elementy mogą prowadzić do sytuacji, w
której Sąd Najwyższy przestaje być postrzegany jako dający gwarancję tego, aby w
każdych okolicznościach działać ponad jakimkolwiek podejrzeniem stronniczości
lub braku niezależności.
108. W odpowiedzi na argument rządu polskiego dotyczący kryteriów branych pod
uwagę przez Krajową Radę Sądownictwa przy wydawaniu opinii w sprawie
przedłużenia czynnej służby sędziów, Komisja pragnie podkreślić, że kryteria
wskazane w art. 37 §1b mają charakter ogólnikowy, a ponadto mają zastosowanie
jedynie do grupy sędziów, którzy osiągną wiek przejścia w stan spoczynku po dniu
77 W swoich orzeczeniach Europejski Trybunał Praw Człowieka wyjaśnił zakres pojęcia sprawy
„cywilnej” i opracował nowe kryteria w zakresie stosowania art. 6 w odniesieniu do sporów
dotyczących zatrudnienia urzędników służby publicznej, w tym sędziów Sądu Najwyższego. Zob.
przede wszystkim opublikowane przez Trybunał wytyczne z dnia 31 grudnia 2017 r. w zakresie
stosowania art. 6 EKPC.
78 Zob. wyrok z dnia 8 kwietnia 2014 r., Komisja/Węgry, C-288/12, EU:C:2014:237, pkt 53.
35
3 lipca 2018 r. W odniesieniu do sędziów, którzy osiągnęli ten wiek do dnia 3 lipca
2018 r., nie obowiązują żadne kryteria. W każdym razie, jak wyjaśniono powyżej,
po reformie, udział Krajowej Rady Sądownictwa nie może stanowić skutecznej
gwarancji niezawisłości sędziowskiej79.
109. W odniesieniu do argumentu rządu polskiego dotyczącego prerogatywy Prezydenta
RP do powoływania sędziów, Komisja zauważa, iż nigdy nie kwestionowała prawa
Prezydenta RP do powoływania sędziów. Komisja pragnie podkreślić, że prawo do
powołania sędziego nie jest porównywalne do prawa o przedłużaniu czynnej służby
sędziego. Dyskrecjonalne prawo Prezydenta RP do przedłużenia czynnej służby
sędziego wywiera bezpośredni wpływ na gwarancje niezawisłości sędziowskiej.
Odpowiedź rządu polskiego na uzasadnioną opinię potwierdza nieograniczoną
swobodę uznania Prezydenta RP, a więc również zdaje się potwierdzać
dyskrecjonalny charakter decyzji80.
110. Ponadto, Komisja pragnie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem
państwo członkowskie nie może powoływać się na przepisy krajowego porządku
prawnego, w tym też przepisy konstytucyjne, dla celów usprawiedliwienia
uchybienia81.
111. Jeżeli chodzi o procedurę przedłużenia czynnej służby sędziów w innych państwach
członkowskich, Komisja pragnie zaznaczyć, że sytuacja w przywołanych państwach
członkowskich nie jest porównywalna z sytuacją w Polsce, gdzie wprowadzono
nagłe obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku dużej liczby sędziów Sądu
Najwyższego, a także przyznano Prezydentowi RP dyskrecjonalne prawo do
przedłużania okresu czynnej służby. Rząd polski pomija fakt, że w przywołanych
państwach członkowskich funkcjonują zabezpieczenia, takie jak prawo do sądowej
kontroli decyzji lub skuteczne zaangażowanie przedstawicieli władzy sądowniczej
w proces podejmowania decyzji, czego w polskich przepisach nie zapewniono.
79 Zob. pkt 68 powyżej.
80 Według komunikatu kancelarii Prezydenta RP, postanowienie Prezydenta RP w sprawie wyrażenia
zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego mieści się w zakresie prerogatywy polegającej na
powoływaniu sędziów i, z tego powodu, „nie wymaga uzasadnienia” (Komunikat z dnia 11 września
2018 ws. oświadczeń sędziów o woli dalszego zajmowania stanowiska w Sądzie Najwyższym i
Naczelnym
Sądzie
Administracyjnym,
http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,1121,komunikat-ws-oswiadczen-sedziow-o-woli-
dalszego-zajmowania-stanowiska-w-sadzie-najwyzszym-i-naczelnym-sadzie-administracyjnym.html).
81 Zob. wyroki: z dnia 15 marca 2001, w sprawie Komisja przeciwko Holandii, C-83/00, EU:C:2001:172,
pkt 10; z dnia 16 grudnia 2004 r. w sprawie C-358/03 Komisja przeciwko Austrii, Rec. str. I-12055,
EU:C:2004:824, pkt 13.
36
Ponadto, Komisja przypomina, że w każdym razie, domniemane występowanie
podobnych przepisów w innym państwie członkowskim nie może uzasadniać
naruszenia prawa Unii.
112. Komisji nie przekonuje argument rządu polskiego, wskazujący na to, że sędziowie
Sądu Najwyższego odbywają narady zgodnie z zasadą tajności i co do zasady
rozstrzygają sprawy w składzie trzyosobowym. Zgodnie z zasadą niezawisłości
sędziowskiej, każdy sędzia w danym składzie powinien być chroniony przed
naciskami, w szczególności przed naciskami władzy wykonawczej. Poza tym,
niezawisłość sędziowska dotyczy nie tylko bezstronności sędziego w konkretnych
sprawach, lecz także organizacji sądownictwa (niezależności strukturalnej) i tego,
czy dany organ daje „wrażenie niezależności”, będącej kluczowym elementem
utrzymania zaufania, które powinny wzbudzać sądy w społeczeństwie
demokratycznym82.
113. W związku z powyższym, Komisja stoi na stanowisku, że, przyznając Prezydentowi
Rzeczypospolitej Polskiej dyskrecjonalne prawo do decydowania o przedłużeniu
czynnej służby sędziów, zgodnie z art. 111 § 1 w związku z art. 37 § 2–4 ustawy
o Sądzie Najwyższym i z art. 5 ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (w
odniesieniu do urzędujących sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończą 65. rok
życia do dnia 3 lipca 2018 r.), zgodnie z art. 111 § 1a w związku z art. 37 § 1a–4 (w
odniesieniu do urzędujących sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończą 65. rok
życia w okresie pomiędzy dniem 4 lipca 2018 r. a dniem 3 kwietnia 2019 r.) oraz
zgodnie z art. 37 § 1–4 ustawy o Sądzie Najwyższym (w odniesieniu do
urzędujących sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończą 65. rok życia po dniu 3
kwietnia 2019 r.), ustawa o Sądzie Najwyższym bezpośrednio wpływa na gwarancje
niezawisłości sędziów Sądu Najwyższego w trakcie sprawowania funkcji sędziego,
również gdy mają zapewnić ochronę sądową w sprawach dotyczących stosowania
prawa Unii. Komisja pragnie zaznaczyć, że niniejszy zarzut dotyczy również
sędziów powołanych do Sądu Najwyższego po dniu 3 kwietnia 2018 (art. 37 § 1–4
ustawy o Sądzie Najwyższym).
82 Zob. pkt 58 powyżej.
37
114. Komisja uważa, że wskazane przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym są zatem
sprzeczne z obowiązkami określonymi w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku
z art. 47 Karty.
1.4. Wniosek pośredni
115. Z powyższego wynika, że zarzuty podniesione w skardze Komisji opierają się na
solidnych podstawach orzecznictwa Trybunału. Wynika z tego, że skargi w
postępowaniu głównym nie można
prima facie uznać za pozbawioną poważnych
podstaw.
116. W każdym razie Komisja przypomina, że sędzia właściwy do orzekania w
przedmiocie środków tymczasowych powinien uznać za spełnioną przesłankę
dotyczącą istnienia
fumus boni iuris również wtedy, gdy uzna, że jeden z
argumentów przedstawionych przez Komisję wskazuje na istnienie złożonych
kwestii prawnych, których rozwiązanie nie nasuwa się od razu i wymaga tym
samym przeprowadzenia dogłębnej oceny, która nie może być dokonywana przez
sędziego orzekającego co do środków tymczasowych, lecz powinna stanowić
przedmiot postępowania co do istoty sprawy83.
117. Uwzględniając te wszystkie powody, Komisja uważa, że przesłanka dotycząca
istnienia
fumus boni juris jest spełniona.
2.
W przedmiocie pilnego charakteru
2.1.
Uwagi wstępne
118. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału celem postępowania w
przedmiocie zastosowania środków tymczasowych jest zagwarantowanie pełnej
skuteczności przyszłego ostatecznego orzeczenia, aby uniknąć luki w ochronie
prawnej zapewnianej przez Trybunał84. Aby osiągnąć ten cel, pilny charakter sprawy
należy oceniać pod względem konieczności zastosowania środków tymczasowych
celem uniknięcia poniesienia przez stronę wnoszącą o zastosowanie ochrony
tymczasowej poważnej i nieodwracalnej szkody85. Poważną i nieodwracalną szkodą,
83 Zob. postanowienie wiceprezesa Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 marca 2016 r. w sprawie
C-162/15 P-R, Evonik Degussa przeciwko Komisji, EU:C:2016:142, pkt 22.
84 Zob. postanowienie Trybunału z dnia 20 listopada 2017 r., Komisja przeciwko Polsce, C-441/17 R,
EU:C:2017:877, pkt 43.
85 Zob. postanowienie prezesa Trybunału Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2008 r., Komisja przeciwko
Malcie, C-76/08 R, nieopublikowane, EU:C:2008:252, pkt 31, oraz postanowienie Trybunału z dnia 20
38
której prawdopodobne wystąpienie należy wykazać, jest szkoda, która wynikałaby
ewentualnie z odmowy zarządzenia wnioskowanego środka tymczasowego, w
przypadku gdyby skarga została następnie uwzględniona. Szkodę tę należy w
związku z tym oceniać, wychodząc z tego założenia, przy czym nie implikuje to
jakiegokolwiek zajęcia stanowiska przez sędziego właściwego do orzekania w
przedmiocie środków tymczasowych odnośnie do zasadności zarzutów
podniesionych w skardze86.
119. Komisja przypomina, że dla celów zastosowania środków tymczasowych, poważną
i nieodwracalną szkodę należy ustalić przy założeniu, że skarga dotycząca istoty
sprawy zostanie uwzględniona.
120. Należy zatem, w celu oceny pilnego charakteru, wyjść z założenia, że z jednej
strony, w braku środków tymczasowych, sędziowie Sądu Najwyższego, których
dotyczy stosowanie spornych przepisów, nie mogliby pełnić czynnej służby lub, w
przypadku przedłużenia czynnej służby przez Prezydenta, nie mogliby jej pełnić,
korzystając z pełnych gwarancji niezawisłości. Ponadto należy uznać za wykazane,
że warunki natychmiastowego zakończenia ich czynnej służby lub jej przedłużenia
przez Prezydenta RP naruszają zasadę niezawisłości sędziowskiej.
121. W tym kontekście, stosowanie systemu przejścia w stan spoczynku wynikającego ze
spornych przepisów krajowych stwarza ryzyko poważnej i nieodwracalnej szkody.
2.2.
W przedmiocie poważnej szkody
122. Komisja pragnie podkreślić negatywne skutki, jakie powstałyby dla funkcjonowania
porządku prawnego Unii, gdyby sąd najwyższy państwa członkowskiego przez
dłuższy okres czasu działał w warunkach, które budzą wątpliwości co do
poszanowania gwarancji niezawisłości.
123. Z jednej strony, funkcjonowanie porządku prawnego Unii opiera się na
bezpośrednim stosowaniu prawa Unii przez niezawisłe sądy krajowe.
124. Sądy te wypełniają we współpracy z Trybunałem powierzoną im wspólnie funkcję
w celu zapewnienia przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu traktatów. W
listopada 2017 r., Komisja przeciwko Polsce, C-441/17 R, EU:C:2017:877, pkt 43 i przytoczone tam
orzecznictwo.
86 Zob. postanowienie Trybunału z dnia 20 listopada 2017 r., Komisja przeciwko Polsce, C-441/17 R,
EU:C:2017:877, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo.
39
tym względzie gwarancja niezawisłości, która stanowi integralny element sądzenia,
jest niezbędna dla sądów krajowych, a tym bardziej – dla sądu najwyższego państwa
członkowskiego87.
125. Niezawisłość sądów krajowych jest w szczególności niezbędna do właściwego
funkcjonowania mechanizmu odesłania prejudycjalnego przewidzianego w art. 267
TFUE88, który jest „kluczowym elementem” systemu sądowego Unii, umożliwiając
zapewnienie spójności, pełnej skuteczności i autonomii prawa Unii oraz,
ostatecznie, szczególnego charakteru prawa ustanowionego na podstawie
traktatów89.
126. Z uwagi na ich szczególne funkcje w krajowym porządku prawnym oraz autorytet
ich orzeczeń, krajowe sądy najwyższe odgrywają również centralną rolę w systemie
stosowania prawa Unii.
127. Jako sąd orzekający w ostatniej instancji, sąd najwyższy ma szczególny obowiązek
w zakresie stosowania art. 267 akapit trzeci TFUE. O ile niezgodne z prawem Unii
pojedyncze orzeczenie sądu niższej instancji nie prowadzi w każdym przypadku do
naruszenia skuteczności przepisu prawa Unii, taki skutek jest prawdopodobny w
przypadku wykładni sprzecznej z prawem Unii dokonanej przez krajowy sąd
najwyższy90. Obowiązek składania pytań prejudycjalnych przez sądy ostatniej
instancji na mocy art. 267 akapit trzeci TFUE służy właśnie temu, by w państwie
członkowskim nie utrwaliło się krajowe orzecznictwo niezgodne z przepisami
prawa Unii91. Ponadto wykładnia utrzymana w mocy przez krajowy sąd najwyższy
ma również szczególne znaczenie prawne w kontekście stosowania przepisów
prawa Unii, które odsyłają do prawa krajowego92.
128. Krajowy sąd najwyższy, którego funkcjonowanie budzi wątpliwości o charakterze
systemowym co do przestrzegania zasady niezawisłości sędziowskiej, nie byłby w
87 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 33 i 42.
88 Zob. wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16,
EU:C:2018:117, pkt 54.
89 Zob. opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 176,
oraz wyrok z dnia 6 marca 2018 r., Achmea, C-284/16, EU:C:2018:158, pkt 37.
90 Zob. opinię rzecznika generalnego Geelhoeda w sprawie Komisja przeciwko Włochom, C-129/00,
EU:C:2003:319, pkt 63.
91 Zob. wyrok z dnia 2 czerwca 2002 r. w sprawie C-99/00, Lyckeskog, EU:C:2002:329, pkt 14.
92 Zob. wyrok z dnia 9 grudnia 2003 r., Komisja przeciwko Włochom, C-129/00, EU:C:2003:656, pkt 32.
Zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2018 r., Blanco Marqués, C-431/16, EU:C:2018:189, pkt 48.
40
stanie wykonywać roli przypisanej temu sądowi w tak ukształtowanym systemie. W
szczególności, sąd ten mógłby w pełni nie wywiązywać się z ciążącego na tym
sądzie, jako na sądzie orzekającym w ostatniej instancji, obowiązku zwrócenia się
do Trybunału z wnioskiem prejudycjalnym, zgodnie z art. 267 akapit trzeci TFUE93.
129. Z drugiej strony, zapewnienie niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej ma
również zasadnicze znaczenie dla zasady wzajemnego uznawania, która stanowi
„kamień węgielny” współpracy sądowej94.
130. Zapewnienie niezawisłości sądów krajowych odgrywa zasadniczą rolę w licznych
aktach prawnych Unii dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości, opartych na wzajemnym zaufaniu między państwami
członkowskimi, a także na wzajemnym zaufaniu między sądami krajowymi95.
131. W tym względzie zasada wzajemnego zaufania wymaga, w szczególności w
odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, aby każde z
tych państw uznawało – z zastrzeżeniem wyjątkowych okoliczności – że wszystkie
inne państwa członkowskie przestrzegają prawa Unii, a zwłaszcza praw
podstawowych uznanych w tym prawie96.
132. Jak Trybunał wskazał w odniesieniu do uznawania i wykonywania orzeczeń
sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, poszanowanie zasady wzajemnego
zaufania w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości w państwach
członkowskich Unii wymaga bowiem przede wszystkim, aby orzeczenia, o których
wykonanie wnosi inne państwo członkowskie, były wydawane w postępowaniu
93 Należy przypomnieć, z uwzględnieniem zakresu kontroli wykonywanej przez ETPC w tej kwestii, że
odmowa zwrócenia się z wnioskiem prejudycjalnym przez sąd orzekający w ostatniej instancji może
sama w sobie stanowić naruszenie art. 6 § 1 EKPC. Zob. wyroki ETPC: z dnia 20 września 2011 r.,
Ullens de Schooten et Rezabek przeciwko Belgii, nr 3989/07 et 38353/07, § 62, oraz z dnia 8 kwietnia
2014 r., Dhahbi przeciwko Włochom, nr 17120/09, § 31-34.
94 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 41 i 55.
95 Dotyczy to zarówno współpracy w sprawach karnych (na przykład, decyzji ramowej Rady 2002/584 z
dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób
między państwami członkowskimi, Dz.U. 2002, L 190, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 6,
s. 34), jak i w sprawach cywilnych (na przykład, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych
oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. 2012, L 351, s. 1, a także
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w
sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, Dz.U. 2004, L 143,
s. 15 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 7, s. 38).
96 Zob. wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système
judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo.
41
sądowym gwarantującym niezależność i bezstronność oraz poszanowanie zasady
kontradyktoryjności97.
133. Zastosowanie tej zasady byłoby kwestionowane w przypadku, gdyby sąd najwyższy
państwa członkowskiego przez dłuższy okres czasu działał w warunkach, które nie
dają gwarancji niezawisłości.
134. Jeżeli sporne przepisy wywoływałyby nadal skutki prawne, nie można by było
zapewnić, aby do czasu wydania orzeczenia Trybunału co do istoty sprawy
działalność Sądu Najwyższego spełniała wszystkie gwarancje niezawisłości, a w
szczególności aby działalność ta nie budziła wątpliwości związanych z
niezawisłością Sądu Najwyższego.
135. Po pierwsze, sędziowie, których dotyczą sporne przepisy, w tym Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego i prezesi izb, nie mogliby dalej pełnić czynnej służby, a zatem
sprawy, które im przydzielono, zostałyby przydzielone innym sędziom, a składy
orzekające, w których zasiadali, zmienione. Sąd Najwyższy zasiadałby więc w
składach utworzonych w warunkach, które budzą uzasadnione wątpliwości co do
naruszenia zasady nieusuwalności sędziów, a tym samym zasady niezawisłości
sędziowskiej.
136. Po drugie, sędziowie orzekający w Sądzie Najwyższym podlegaliby systemowi
dyskrecjonalnego przedłużania czynnej służby, podczas gdy system ten budziłby
wątpliwości co do przestrzegania wymaganych gwarancji niezawisłości.
137. Należy również podkreślić, że sporne przepisy podważają gwarancje niezawisłości
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, gdyż zakładają zakończenie czynnej służby
obecnej Pierwszej Prezes przed upływem kadencji zagwarantowanej w art. 183 ust.
3 Konstytucji RP. Pierwszy Prezes odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu Sądu
Najwyższego, między innymi, w ramach swoich uprawnień w zakresie
powoływania prezesów izb i prezesów przewodniczących wydziałów, przenoszenia
sędziów (także bez ich zgody) pomiędzy izbami, a także rozstrzygania sporów co do
właściwości izb98.
97 Zob. wyrok z dnia 9 marca 2017 r., Pula Parking, C-551/15, EU:C:2017:193, pkt 54.
98 Do kompetencji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego należą, między innymi, zwoływanie Kolegium
Sądu Najwyższego i Zgromadzenia Ogólnego, w tym Zgromadzenia wybierającego kandydatów na
stanowisko Pierwszego Prezesa (art. 13§1, art. 14§2 i art. 17§ 2 ustawy o Sądzie Najwyższym);
42
138. Gdyby sporne przepisy były dalej stosowane i wprowadzane w życie, Sąd
Najwyższy nie mógłby w pełni odgrywać swojej roli w ramach stosowania prawa
Unii.
139. Do czasu wydania orzeczenia Trybunału co do istoty sprawy głównej istnieje
ryzyko, że orzeczenia Sądu Najwyższego nie będą uznawane za wydane przez sąd
posiadający gwarancje niezawisłości wymagane na podstawie art. 19 ust. 1 TUE, co
podważy zaufanie stron postępowania, jak również wzajemne zaufanie pozostałych
państw członkowskich co do niezależności polskich sądów.
2.3.
W przedmiocie nieodwracalnej szkody
140. Komisja zauważa, że brak pełnych gwarancji niezawisłości w związku z
funkcjonowaniem Sądu Najwyższego stanowiłby źródło poważnej i nieodwracalnej
szkody, zarówno w odniesieniu do funkcjonowania porządku prawnego Unii w
okresie poprzedzającym wydanie ostatecznego orzeczenia Trybunału co do istoty
skargi, jak i w odniesieniu do wykonania tego przyszłego orzeczenia.
141. W pierwszej kolejności, w odniesieniu do funkcjonowania porządku prawnego Unii
w okresie poprzedzającym wydanie ostatecznego orzeczenia w sprawie, należy
zauważyć, że Sąd Najwyższy jest sądem orzekającym w ostatniej instancji.
Orzeczenia Sądu Najwyższego w tym okresie przejściowym, przyjęte w składach
ukonstytuowanych w okolicznościach pozwalających na wątpliwość co do
naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej, będą miały powagę rzeczy
osądzonej.
142. W związku z tym, jeżeli w postępowaniu głównym Trybunał potwierdzi zarzucane
uchybienie, orzeczenia wydane przez Sąd Najwyższy w owym okresie
przejściowym w sprawach dotyczących stosowania prawa Unii nie tylko będą
dotknięte nieprawidłowością, ale będą również źródłem nieodwracalnych skutków
prawnych.
powoływanie i odwoływanie przewodniczących wydziałów Izb, na wniosek właściwego Prezesa Sądu
Najwyższego (art. 14§2 ustawy); opiniowanie oświadczenia o woli dalszego pełnienia urzędu na
stanowisku sędziego Sądu Najwyższego (art. 14§4 i art. 37§2 ustawy); wyznaczenie sędziego do
czasowego orzekania w innej izbie lub do rozpoznania określonej sprawy w innej izbie, także bez
zgody sędziego, przeniesienie sędziego do innej izby (art. 35§2 i §3 ustawy). Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego dysponuje szerokimi uprawnieniami w odniesieniu do postępowań dyscyplinarnych
wobec sędziów Sądu Najwyższego (na podstawie art. 76 tejże ustawy).
43
143. Nieodwracalny charakter szkody spowodowanej przez naruszenie zasady
niezawisłości wynika również z konsekwencji, jakie należy wyciągnąć w
odniesieniu do systemu uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w ramach
przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W systemie tym sądy
pozostałych państw członkowskich będą rozstrzygać wnioski o uznanie i wykonanie
orzeczeń wydanych w polskim porządku prawnym. Jeżeli Sąd Najwyższy nie byłby
postrzegany jako niezależny, prowadziłoby to do dwóch konsekwencji
powodujących nieodwracalne skutki. Po pierwsze, sąd innego państwa
członkowskiego mógłby odmówić uznania i wykonania orzeczenia Sądu
Najwyższego. W niektórych przypadkach skutki takiej odmowy byłyby
nieodwracalne – na przykład, gdyby sąd wykonujący europejski nakaz aresztowania
wstrzymałby się od wykonania nakazu, a dalsze prowadzenie postępowania wobec
osoby ściganej stałoby się niemożliwe99. Po drugie, jeżeli sądy pozostałych państw
członkowskich wykonywałyby orzeczenia Sądu Najwyższego nie biorąc pod uwagę
ryzyka naruszenia zasady niezawisłości, a następnie naruszenie art. 19 ust. 1 TFUE
zostałoby potwierdzone przez Trybunał, skutki tych orzeczeń również byłyby
nieodwracalne. W braku środków tymczasowych, panowałaby więc niepewność co
do stosowania zasady wzajemnego uznania, co samo w sobie byłoby źródłem
nieodwracalnej szkody.
144. Następnie, w przedmiocie wykonywania ostatecznego orzeczenia Trybunału co do
istoty skargi, należy zauważyć, że stosowanie spornych przepisów w okresie
poprzedzającym ostateczne orzeczenie podważałoby jego skuteczność w przypadku
gdyby Trybunał uwzględnił skargę.
145. Należy przypomnieć, że obowiązek naprawienia skutków uchybienia obejmuje
zobowiązanie do usunięcia skutków powstałych przed ogłoszeniem wyroku
stwierdzającego uchybienie100.
146. Jeżeli sporne przepisy byłyby dalej stosowane do czasu wydania ostatecznego
orzeczenia, ich skutki stałyby się nieodwracalne.
99 Zob. odnośnie do tego przykładu wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality
(Défaillances du système judiciaire), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 78.
100 Zob. np. wyroki: z dnia 16 grudnia 1960 r. w sprawie Humblet przeciwko Belgii, 6/60, EU:C:1960:48,
str. 1146; z dnia 19 listopada 1991 r. w sprawach połączonych C-6/90 i C-9/90 Francovich i in.,
EU:C:1991:428, pkt 36.
44
147. W braku środków tymczasowych istniałoby bowiem ryzyko, że na stanowiska
sędziów Sądu Najwyższego, którzy przeszliby w stan spoczynku w wyniku
stosowania spornych przepisów, zostaną powołani nowi sędziowie. Powołanie
nowych sędziów miałoby charakter faktu dokonanego i znacznie utrudniłoby
sędziom, których dotyczą sporne przepisy, możliwość powrotu do pełnienia czynnej
służby.
148. W tym względzie należy zauważyć, że władze polskie rozpoczęły już procedury
powołania na nowe stanowiska utworzone po wejściu w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym101. Ryzyko, że procedury te zostaną rozszerzone na stanowiska
sędziów Sądu Najwyższego, których dotyczą sporne przepisy, jest realne, biorąc
pod uwagę fakt, że procedury powołania zostały przyspieszone po wszczęciu
postępowania w sprawie uchybienia102. Ponadto, procedura powołania na stanowisko
obecnie zajmowane przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego już się rozpoczęła103.
149. Jeżeli powołany zostanie nowy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub, w miejsce
obecnej Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego, wyznaczony zostanie sędzia któremu
powierzone jest „kierowanie” Sądem Najwyższym do czasu powołania Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego104, powołanie to miałoby charakter faktu dokonanego,
utrwalając naruszenie zasady nieusuwalności w odniesieniu do kadencji powołania
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zagwarantowanej w Konstytucji.
150. Z rozważań tych wynika, że w braku środków tymczasowych, istniałoby ryzyko, że
wyrok Trybunału uwzględniający skargę w postępowaniu głównym będzie w dużej
mierze pozbawiony skuteczności.
151. W tych okolicznościach brak środków tymczasowych prowadziłby do ryzyka
stworzenia faktu dokonanego, na który następnie państwo członkowskie mogłoby
się powoływać wskazując na istnienie trudności nie do przezwyciężenia,
101 Utworzenie nowych stanowisk wiąże się między innymi z tym, że liczba sędziów w Sądzie
Najwyższym została podwyższona z 93 do 120.
102 Zob. pkt 27-33 powyżej.
103 Zob. pkt 29 powyżej.
104 Art. 111 § 4 ustawy o Sądzie Najwyższym stanowi: „Jeżeli stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego lub Prezesa Sądu Najwyższego zostanie zwolnione po wejściu w życie niniejszej ustawy,
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej powierzy kierowanie Sądem Najwyższym lub izbą wskazanemu
sędziemu Sądu Najwyższego do czasu powołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego lub Prezesa
Sądu Najwyższego spośród kandydatów wybranych w trybie § 5”.
45
uniemożliwiających wykonanie zobowiązań wynikających z wyroku Trybunału co
do istoty skargi105.
152. Skutkowałoby to podważeniem przyszłego wyroku Trybunału.
2.4.
Wniosek pośredni
153. Komisja uważa, że oceny warunków stosowania środków tymczasowych, a w
szczególności kwestii pilności sprawy, nie można przeprowadzać w oderwaniu od
kontekstu niniejszej sprawy.
154. W obecnym postępowaniu dotyczącym środków tymczasowych Komisja działa w
charakterze „strażniczki traktatów” w celu zapewnienia, w ramach środków
tymczasowych, ochrony interesu publicznego w zakresie przestrzegania zasady
skutecznej ochrony prawnej w ramach stosowania prawa Unii, a więc również w
celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania porządku prawnego Unii.
155. W dniu wszczęcia postępowania w przedmiocie środków tymczasowych przepisy
stanowiące istotę uchybienia są już wdrażane. Co więcej, władze polskie kontynuują
wdrażanie spornych przepisów, pomimo postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2
sierpnia 2018 r. zawieszającego stosowanie tych przepisów do czasu rozstrzygnięcia
kwestii prejudycjalnej przez Trybunał na podstawie art. 267 TFUE (zob. pkt 24
niniejszego wniosku).
156. Środki te wpisują się w szerszy kontekst kryzysu praworządności w Polsce, który
wzbudził poważne obawy wyrażone między innymi przez Parlament Europejski106,
a także przez organy Rady Europy107. Kryzys ten również skłonił Komisję do
złożenia uzasadnionego wniosku na podstawie art. 7 ust. 1 TUE108, w wyniku
którego miały miejsce dwa wysłuchania Polski w ramach Rady (w składzie „Rady
do Spraw Ogólnych”).
105 Zob. wyrok z dnia 11 lipca 1985 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom, 101/84, EU:C:2010:115,
pkt 16.
106 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 1 marca 2018 r. w sprawie decyzji Komisji o zastosowaniu
art. 7 ust. 1 TUE w związku z sytuacją w Polsce (2018/2541(RSP)).
107 W szczególności: Opinia Komisji Weneckiej CDL(2017)035031 oraz raport „Ad hoc report on
Poland”, przyjęty przez Grupę Państw Przeciwko Korupcji (GRECO) na 79. spotkaniu plenarnym
(Strasburg, 19-23 marca 2018; Greco-AdHocRep(2018)1).
108 Uzasadniony wniosek zgodnie z art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej dotyczący praworządności w
Polsce (COM(2017)835 final; 2017/0360 (NLE)).
46
157. Okoliczności te potwierdzają wniosek, co do pilnego charakteru środków
tymczasowych mających na celu uniknięcie ryzyka poważnej i nieodwracalnej
szkody dla sprawnego funkcjonowania porządku prawnego Unii w okresie trwania
niniejszego postępowania przed Trybunałem, a także w celu zachowania
skuteczności ostatecznego orzeczenia.
158. Szczególnie poważny charakter fumus boni juris uzasadnia, aby pilny charakter
sprawy na który powołuje się Komisja w niniejszej sprawie był szczególnie
uwzględniony109.
159. W świetle powyższych rozważań, Komisja stwierdza, że zastosowanie nowego
systemu przejścia w stan spoczynku na podstawie spornych przepisów, w okresie
poprzedzającym wydanie ostatecznego orzeczenia Trybunału, stwarza ryzyko
poważnej i nieodwracalnej szkody zarówno w zakresie funkcjonowania porządku
prawnego Unii, jak i w zakresie wykonania tego orzeczenia.
3.
W przedmiocie wyważenia interesów
160. Sędzia orzekający w sprawie środków tymczasowych ma obowiązek wyważenia
ryzyka związanego z każdym z możliwych rozwiązań110. Oznacza to, konkretnie,
porównanie intensywności naruszenia interesu publicznego Unii związanego ze
sprawnym funkcjonowaniem porządku prawnego Unii, które miałoby miejsce w
razie gdyby Trybunał nie zarządził środków tymczasowych, a następnie uwzględnił
skargę Komisji w sprawie głównej, z intensywnością naruszenia interesów
Rzeczypospolitej Polskiej, które miałoby miejsce w razie gdyby Trybunał zarządził
owe środki, a następnie nie uwzględnił skargi Komisji.
161. Zdaniem Komisji, w niniejszej sprawie naruszenie o większej intensywności
dotyczyłoby interesu publicznego Unii. Jak wynika z wyżej przedstawionych
argumentów111, gdyby Trybunał nie zarządził środków tymczasowych, a następnie
uwzględnił skargę Komisji, sprawne funkcjonowanie porządku prawnego Unii
zostałoby naruszone w sposób systemowy. Natomiast w przeciwnym przypadku
109 Zob. postanowienie prezesa Trybunału z dnia 23 lutego 2001 r., Austria przeciwko Radzie, C-445/00,
EU:C:2001:123, pkt 110.
110 Zob. postanowienie prezesa Trybunału z dnia 26 czerwca 2003 r. Belgia i in. przeciwko Komisji, C-
182/03 R et C-217/03 R, ECLI:EU:C:2003:385, pkt 142.
111 Zob. pkt 122-152 powyżej.
47
skutek spornych środków krajowych dotyczących reformy przejścia w stan
spoczynku sędziów Sądu Najwyższego zostałby jedynie opóźniony.
162. Natychmiastowe zawieszenie wdrażania nowego systemu przejścia w stan
spoczynku wynikającego ze spornych przepisów, a także nakaz wstrzymania
jakichkolwiek działań w celu powołania nowych sędziów na stanowiska sędziów,
których dotyczą sporne przepisy, w tym także Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego,
jest zatem uzasadnione biorąc pod uwagę wyważenie powyższych interesów.
Zdaniem Komisji w odniesieniu do wyważenia wchodzących w grę interesów jest
również uzasadniony nakaz zapewnienia, aby sędziowie Sądu Najwyższego,
których dotyczą wyżej wymienione przepisy, mogli pełnić funkcje na tym samym
stanowisku, korzystając z tego samego statusu i takich samych praw oraz warunków
zatrudnienia jak w chwili poprzedzającej dzień wejścia w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym.
4.
W przedmiocie zakresu środków tymczasowych
163. Zgodnie z art. 279 TFUE sędzia właściwy do orzekania w przedmiocie środków
tymczasowych może, jeżeli uzna, że wymagają tego okoliczności, zarządzić
zawieszenie wykonywania zaskarżonego aktu lub ustanowić wszelkie niezbędne
środki tymczasowe.
164. Pojęcie „niezbędnych” środków odzwierciedla dużą swobodę uznania sędziego
właściwego do orzekania w przedmiocie środków tymczasowych, co jest
uzasadnione faktem, że środki te muszą być wystarczająco skuteczne w odniesieniu
do swego celu.
165. Sędzia właściwy do orzekania w przedmiocie środków tymczasowych może w
szczególności wydać na zasadach tymczasowych odpowiednie nakazy stronie
postępowania112. Takie nakazy sądowe nie muszą ograniczać się do obowiązku
112 Zob. postanowienie prezesa Trybunału z dnia 24 kwietnia 2008 r., Komisja przeciwko Malcie, C-76/08
R, EU:C:2008:252, pkt 19, oraz postanowienie Trybunału z dnia 20 listopada 2017 r., Komisja
przeciwko Polsce, C-441/17 R, EU:C:2017:877, pkt 96. Zob. podobnie postanowienie prezesa
Trybunału z dnia 5 sierpnia 1983 r., CMC e.a. przeciwko Komisji, 118/83 R, EU:C:1983:225, pkt 53.
48
zaprzestania działania, ale mogą obejmować obowiązki o charakterze
pozytywnym113.
166. Decyzja sędziego właściwego do orzekania w przedmiocie środków tymczasowych
musi jednak mieć charakter tymczasowy w tym znaczeniu, że nie może przesądzać
o treści przyszłego orzeczenia rozstrzygającego co do istoty sprawy, pozbawiając go
skuteczności114, ani z góry osłabiać konsekwencji późniejszego orzeczenia w
postępowaniu głównym115.
167. Zdaniem Komisji, w celu zapewnienia funkcjonowania porządku prawnego Unii w
okresie przejściowym, a także w celu uniknięcia powstania faktu dokonanego
mogącego uniemożliwić wykonanie przyszłego wyroku Trybunału, konieczne jest, z
jednej strony, zawieszenie wdrażania nowego systemu przejścia w stan spoczynku,
a z drugiej strony, nakazanie podjęcia działań w celu zapewnienia funkcjonowania
Sądu Najwyższego, do czasu wydania orzeczenia co do istoty sprawy, na
warunkach, które nie budzą wątpliwości co do przestrzegania gwarancji
niezawisłości.
168. Niezbędne środki tymczasowe muszą zapewnić, że sędziowie Sądu Najwyższego,
których dotyczą te przepisy, będą mogli, w okresie poprzedzającym wydanie
ostatecznego orzeczenia co do istoty sprawy, pełnić funkcje na tym samym
stanowisku, korzystając z tego samego statusu i takich samych praw oraz warunków
zatrudnienia, jak w chwili poprzedzającej dzień wejścia w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym. Ponadto środki te muszą nakazywać zawieszenie stosowania
przepisów art. 37 ust. 1–4 i art. 111 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o
Sądzie Najwyższym, art. 5 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. oraz wszelkich
wprowadzonych na ich podstawie środków, jak również niepodejmowanie
jakichkolwiek działań w celu powołania nowych sędziów na stanowiska sędziów,
których dotyczą sporne przepisy, oraz na stanowisko Pierwszego Prezesa.
169. W niniejszej sprawie wniosek Komisji ogranicza się więc do koniecznych środków
zmierzających do zapewnienia, że w okresie poprzedzającym wydanie ostatecznego
113 Zob. jako przykład takich obowiązków pozytywnych, postanowienie Trybunału z dnia 4 marca 1982
Komisja przeciwko Francji, 42/82 R, EU:C:1982:83; oraz postanowienie prezesa Trybunału z dnia 25
października 1985 r., Komisja przeciwko Belgii, EU:C:1985:446, 293/85 R.
114 Zob. postanowienie Trybunału z dnia 20 listopada 2017 r., Komisja przeciwko Polsce, C-441/17 R,
EU:C:2017:877, pkt 95.
115 Zob. postanowienie prezesa Trybunału z dnia 29 stycznia 1997 r., Antonissen przeciwko Komisji,
C-393/96 P(R), EU:C:1997:42, pkt 27.
49
orzeczenia co do istoty sprawy Sąd Najwyższy będzie mógł nadal funkcjonować na
warunkach, które nie budzą wątpliwości co do poszanowania gwarancji
niezawisłości wymaganych na mocy art. 19 ust. 1 TUE.
170. Wprowadzenie środków, o które zwraca się Komisja, pozostaje bez uszczerbku dla
rozstrzygnięcia w postępowaniu głównym, a ma na celu jedynie odroczenie skutku
spornych przepisów do czasu wydania przez Trybunał orzeczenia w sprawie
głównej.
171. W tych okolicznościach wnioskowane środki mają z jednej strony charakter
tymczasowy, a z drugiej strony są uzasadnione swoim celem.
172. W
celu weryfikacji skutecznego wdrażania wnioskowanych środków
tymczasowych, które wymagają działań władz krajowych, Komisja wnioskuje
również o wprowadzenie obowiązku regularnego przekazywania informacji116. W
tym względzie właściwe jest nakazanie władzom polskim, aby regularnie, co
miesiąc, informowały Komisję o wszystkich środkach, które zostały przez nie
przyjęte w celu zastosowania się do środków tymczasowych nakazanych przez
Trybunał. Dotyczy to w szczególności potwierdzenia, że wprowadzanie w życie
spornych przepisów zostało zawieszone, że nie powołano sędziów na stanowiska
sędziów Sądu Najwyższego, których dotyczą sporne przepisy, oraz że podjęto
działania w celu poinformowania tych sędziów, że mogą oni ponownie pełnić
czynną służbę, a także zapewniono, że warunki pełnienia tej służby będą takie same,
jak te mające zastosowanie w chwili poprzedzającej wejście w życie ustawy o
Sądzie Najwyższym.
173. W związku z tym Komisja zastrzega sobie prawo do wniesienia dodatkowego
wniosku o nałożenie okresowej kary pieniężnej na Rzeczpospolitą Polską w
przypadku, gdy z regularnych informacji przekazywanych Komisji nie wynikałoby,
że Rzeczpospolita Polska w pełni stosuje środki tymczasowe wprowadzone w
następstwie niniejszego wniosku.
116 Zob. jako przykład takich obowiązków postanowienie Trybunału z dnia 20 listopada 2017 r., Komisja
przeciwko Polsce, C-441/17 R, EU:C:2017:877, oraz postanowienie prezesa Trybunału z dnia 25
października 1985 r., Komisja przeciwko Belgii, EU:C:1985:446, 293/85 R.
50
VI.
WNIOSKI
174. W związku z powyższym zgodnie z art. 279 TFUE i art.160 § 2 regulaminu
postępowania Trybunału Sprawiedliwości Komisja wnosi do Prezesa Trybunału
Sprawiedliwości o:
a. nakazanie Rzeczypospolitej Polskiej, by do czasu wydania orzeczenia
Trybunału Sprawiedliwości w postępowaniu głównym:
– zawiesiła stosowanie przepisów art. 37 ust. 1–4 i art. 111 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 8
grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, art. 5 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. oraz
wszelkich środków podjętych w celu stosowania tych przepisów;
– podjęła wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia, by sędziowie Sądu
Najwyższego, których dotyczą wyżej wymienione przepisy, mogli pełnić funkcje na
tym samym stanowisku, korzystając z tego samego statusu, takich samych praw i
warunków zatrudnienia, jak w chwili poprzedzającej dzień wejścia w życie ustawy o
Sądzie Najwyższym (3 kwietnia 2018 r.);
– powstrzymała się od wszelkich działań zmierzających do powołania sędziów Sądu
Najwyższego na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, których dotyczą przepisy
stanowiące podstawę uchybienia i będące przedmiotem postępowania głównego, a
także od wszelkich działań w celu wyznaczenia nowego Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego lub wskazania, w miejsce Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
osoby, której powierzone jest kierowanie Sądem Najwyższym do czasu powołania
nowego Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;
– powiadomiła Komisję Europejską, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia
postanowienia Trybunału, a następnie powiadamiała w regularnych odstępach jednego
miesiąca, o wszystkich środkach, które przyjęła w celu pełnego zastosowania się do
tego postanowienia;
51
b. z uwagi na pilny charakter sprawy, na podstawie art. 160 § 7 regulaminu
postępowania, zarządzenie środków tymczasowych, o których mowa w lit. a,
jeszcze przed przedstawieniem przez stronę pozwaną uwag, ze względu na
bezpośrednie ryzyko poważnej i nieodwracalnej szkody dla zasady skutecznej
ochrony prawnej w ramach stosowania prawa Unii;
c. obciążenie Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postępowania.
Karen BANKS
Hannes KRAEMER
Saulius Lukas KALĖDA
Pełnomocnicy Komisji