Tłumaczenie
C-791/19 - 49
Pismo interwencyjne Belgii
Sprawa C-791/19*
Pismo złożone przez:
Królestwo Belgii
Potoczna nazwa sprawy:
KOMISJA / POLSKA
Data wpływu:
24/04/2020
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
UNII EUROPEJSKIEJ
Uwagi na piśmie rządu belgijskiego
na poparcie żądań Komisji, złożone zgodnie z art. 132 § 1 regulaminu
postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej przez rząd
belgijski reprezentowany przez ministra spraw zagranicznych, którego
pełnomocnikami są Carinne POCHET, conseiller général, Marie JACOBS i
Liesbet VAN Den BROECK, attachés dyrekcji generalnej spraw prawnych
federalnej służby publicznej spraw zagranicznych, handlu zagranicznego i
współpracy na rzecz rozwoju, 15 rue des Petits Carmes à 1000 Bruxelles, który
wyraził zgodę na dokonywanie doręczeń przez system e-Curia lub ewentualnie za
pośrednictwem faksu na numer 0032.2.501.41.97, w sprawie:
C 791/19
Komisja Europejska
przeciwko
Rzeczpospolitej Polskiej
mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa
członkowskiego wniesioną przez Komisję przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej
(zwanej dalej „Polską”) w dniu 25 października 2019 r., w której to skardze
* Język postępowania: polski.
PL
SPRAWA C-791/19
Komisja wnosi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej
„Trybunałem”) o stwierdzenie, że Polska uchybiła zobowiązaniom, które na niej
ciążą na mocy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 267 akapity drugi i trzeci
TFUE.
Do Prezesa, Wiceprezes i Sędziów Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej
Rząd belgijski pragnie przedstawić następujące uwagi:
1.
W ramach skargi wniesionej w dniu 25 października 2019 r., Komisja wnosi
do Trybunału o:
stwierdzenie, że:
–
dopuszczając, aby treść orzeczeń sądowych mogła być kwalifikowana jako
przewinienie dyscyplinarne, wobec sędziów sądów powszechnych [art. 107 § 1
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (zwanej dalej „p.u.s.p.”) oraz art.
97 §§ 1 i 3 ustawy o Sądzie Najwyższym],
–
nie zapewniając niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej, do której
właściwości należy
kontrola decyzji
wydanych w postępowaniach
dyscyplinarnych wobec sędziów (art. 3 pkt 5, art. 27 i art. 73 § 1 ustawy o Sądzie
Najwyższym w związku z art. 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej
Radzie Sądownictwa),
–
przyznając Prezesowi Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego prawo do
dyskrecjonalnego wyznaczania właściwego sądu dyscyplinarnego pierwszej
instancji w sprawach sędziów sądów powszechnych (art. 110 § 3 i art. 114 § 7
p.u.s.p.), a tym samym nie zapewniając, aby sprawę dyscyplinarną rozstrzygał sąd
„ustanowiony na mocy ustawy”; oraz
–
przyznając Ministrowi Sprawiedliwości kompetencję do powołania
Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości (art. 112b p.u.s.p.), a tym
samym nie zapewniając, aby sprawy dyscyplinarne wobec sędziów sądów
powszechnych były rozpoznawane w rozsądnym terminie, a także przewidując, że
czynności związane z wyznaczeniem obrońcy oraz podjęciem przez niego obrony
nie wstrzymują biegu postępowania dyscyplinarnego (art. 113a p.u.s.p.) oraz że
sąd dyscyplinarny prowadzi postępowanie pomimo usprawiedliwionej
nieobecności zawiadomionego obwinionego lub jego obrońcy (art. 115a § 3
p.u.s.p.), a tym samym nie zapewniając prawa do obrony obwinionych sędziów
sądów powszechnych,
Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 19 ust. 1
akapit drugi TUE, a także, że:
2
KOMISJA / POLSKA
–
dopuszczając, aby prawo sądów do kierowania do Trybunału
Sprawiedliwości wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym było
ograniczone przez możliwość wszczęcia postępowania dyscyplinarnego,
Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 267 akapity
drugi i trzeci TFUE.
– obciążenie Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postępowania.
2.
Rząd belgijski popiera argumenty wysuwane przez Komisję w skardze, a
dokładniej:
–
argumenty wysuwane1 na poparcie tezy, że sporne przepisy prawa
krajowego mogą być przedmiotem kontroli pod kątem ich zgodności z art. 19 ust.
1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej (zwanego dalej „TUE”);
–
argumenty przemawiające2 za możliwością poddania badaniu spornych
przepisów krajowych z punktu widzenia gwarancji ustanowionych w art. 47 Karty
praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw
podstawowych”);
–
argumenty przedstawiane na poparcie twierdzenia o niedochowaniu
wypływającego z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE3 wymogu niezależności sądów, a
także, w szczególności, wymogu niezależności i bezstronności Izby
Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego4.
(i)
W przedmiocie możliwości zastosowania art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE
3.
Co się tyczy tego, czy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE stosuje się do spornych
przepisów prawa krajowego, rząd belgijski zgadza się z rozumowaniem Komisji
znajdującym poparcie w wyroku wydanym przez Trybunał w dniu 26 marca 2020
r. w sprawach połączonych C 558/18 i C 563/185 oraz w postanowieniu w
przedmiocie środków tymczasowych wydanym w dniu 8 kwietnia 2020 r. w
niniejszej sprawie6, czyli po wniesieniu skargi.
1 Punkty 27–40 skargi Komisji.
2 Punkty 68, 91, 100, 118 skargi Komisji.
3 Punkty 41–47 skargi Komisji
4 Punkty 68–87 skargi Komisji.
5 Wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Miasto Łowicz, C-558/18 i C-563/18, EU:C:2020:234.
6 Postanowienie z dnia 8 kwietnia 2020 r., Komisja/Polska, C-791/19 R, EU:C:2020:277.
3
SPRAWA C-791/19
4.
Wyżej wskazane sprawy połączone dotyczyły w szczególności przepisów
ustawodawstwa polskiego dotyczących ustroju sądów krajowych i systemu
odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów7.
5.
Po przypomnieniu wymogów art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE Trybunał
przeanalizował zakres stosowania tego postanowienia.
6.
Zgodnie z tym, co postulowała Komisja w skardze8, Trybunał potwierdził
swoje dotychczas utrwalone orzecznictwo, w myśl którego „chociaż organizacja
wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do kompetencji
tych ostatnich, to przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie mają
obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii, a w
szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE”9.
7.
Ponieważ sporne przepisy bezsprzecznie regulują organizację wymiaru
sprawiedliwości, rząd belgijski w świetle tych okoliczności uważa, że ich
zgodność z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE może być przedmiotem badania przez
Trybunał.
(ii) W przedmiocie badania spornych przepisów prawa krajowego z punktu
widzenia gwarancji ustanowionych w art. 47 karty praw podstawowych
8.
Co się tyczy możliwości badania spornych przepisów z punktu widzenia
gwarancji określonych w art. 47 karty praw podstawowych, rząd belgijski popiera
stanowisko Komisji, ponieważ uważa, że materialne gwarancje, jakimi powinna
być obwarowana skuteczna ochrona prawna, do której odwołują się art. 19 ust. 1
akapit drugi TUE i art. 47 karty praw podstawowych, są identyczne.
9.
Zgodnie bowiem z tym, co określa orzecznictwo Trybunału10, art. 19 ust. 1
akapit drugi TUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia
środków i procedur niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w
dziedzinach objętych prawem Unii „w rozumieniu art. 47 karty praw
podstawowych”.
10. I, odwrotnie, Trybunał uznał także, że prawu do skutecznego środka
prawnego i do rozpatrzenia sprawy bez bezstronny sąd zapisanemu w art. 47 karty
praw podstawowych „odpowiada spoczywający na państwach członkowskich
7 Wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Miasto Łowicz, C-558/18 i C-563/18, EU:C:2020:234, pkt 31.
8 Punkt 37 skargi Komisji.
9 Wyroki: z dnia 5 listopada 2019 r., Komisja/Polska (Niezależność sądów powszechnych), C-192/18,
EU:C:2019:924, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 26 marca 2020 r., Miasto
Łowicz, C-558/18 i C-563/18, EU:C:2020:234, pkt 36; postanowienie z dnia 8 kwietnia 2020 r.,
Komisja/Polska, C-791/19 R, EU:C:2020:277, pkt 29.
10 Wyroki: z dnia 14 czerwca 2017 r., Online Games i in., C-685/15, EU:C:2017:452, pkt 54; z dnia
19 listopada 2019 r., A.K., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, EU:C:2019:982, pkt 168.
4
KOMISJA / POLSKA
stosownie do art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE obowiązek ustanowienia środków
niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych
prawem Unii”11.
11. Z uwagi na powyższe rząd belgijski uważa, że Trybunał ściśle wiąże prawa
uznane w art. 47 karty praw podstawowych z obowiązkiem określonym w art. 19
ust. 1 akapit drugi TUE.
12. Z tego też względu rząd belgijski sądzi, że analiza tego, czy środki i
procedury ustanowione przez państwa członkowskie są zgodne z zasadą
skutecznej ochrony prawnej (art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE), nie może zostać
przeprowadzona bez odniesienia się do wymogów niezależności i bezstronności
sądów ustanowionych w art. 47 karty praw podstawowych.
13. Rząd belgijski jest zdania, że Trybunał potwierdził to rozumowanie w
niedawnym postanowieniu w przedmiocie środków tymczasowych z dnia 8
kwietnia 2020 r. w sprawie C 791/19 R12.
14. Powtórzywszy bowiem treść art. 19 TUE, Trybunał wyjaśnił, że „dla
zagwarantowania [ochrony, o której mowa,] zachowanie niezależności takich
organów jest rzeczą kluczową, co potwierdza art. 47 akapit drugi karty praw
podstawowych […]”. Również w odniesieniu do materialnych gwarancji
obwarowujących art. 47 karty praw podstawowych Trybunał dodaje, że
„[…]normy, które określają w szczególności zarówno zachowania stanowiące
przewinienia dyscyplinarne, jak i konkretnie mające zastosowanie kary,
przewidują interwencję niezależnego organu zgodnie z procedurą w pełni
gwarantującą prawa potwierdzone w art. 47 i 48 karty praw podstawowych, w tym
prawo do obrony, oraz przewidują możliwość zaskarżenia orzeczeń organów
dyscyplinarnych, są podstawowymi gwarancjami służącymi zachowaniu
niezależności władzy sądowniczej”.
15. Na zakończenie Trybunał wskazuje, że „już sama […] wizja wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego, które mogłoby być prowadzone przez organ o
niezagwarantowanej niezależności, może negatywnie wpłynąć na niezawisłość
sędziów Sądu Najwyższego i sędziów sądów powszechnych”, podczas gdy na
podstawie art. 47 karty praw podstawowych „zachowanie niezależności Sądu
Najwyższego i sądów powszechnych jest kluczowe dla zagwarantowania sądowej
ochrony praw, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii”.
16. W konsekwencji zakres sprawowanej przez Trybunał kontroli poszanowania
zasady ochrony prawnej nie może być w przypadku tych dwóch postanowień (art.
19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 karty praw podstawowych) odmienny, w
11 Wyrok z dnia 16 maja 2017 r., Berlioz Investment Fund, C-682/15, EU:C:2017:373, pkt 44.
12 Postanowienie z dnia 8 kwietnia 2020 r., Komisja/Polska, C-791/19R, EU:C:2020:277, pkt 32–34
i przytoczone tam orzecznictwo, a także pkt 90, 91.
5
SPRAWA C-791/19
związku z czym zdaniem rządu belgijskiego Komisja prawidłowo powołuje się w
swojej analizie na treść art. 47 karty praw podstawowych.
(iii) W przedmiocie niezależności sądów oraz wymogu niezależności i
bezstronności Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego
17. Co się tyczy wypływającego z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymogu
niezależności sądów13, a także wysuwanych przez Komisję zarzutów dotyczących
niezależności i bezstronności, którymi powinna cechować się Izba Dyscyplinarna
Sądu Najwyższego14, rząd belgijski pragnie dodać, że znamiona podnoszonego
przez Komisję uchybienia są związane z wymogiem niezależności sądów w
znaczeniu zdefiniowanym przez rozmaite organizacje międzynarodowe.
18. W Komentarzu ogólnym nr 32 do art. 14 (prawo do równego traktowania
przed sądami i trybunałami oraz do rzetelnego procesu) Międzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich i Politycznych, opublikowanego w dniu 23 sierpnia 2007 r.15
Komitet Praw Człowieka ONZ wyraził się następująco:
„19. Gwarancja właściwości, niezależności i bezstronności sądu w rozumieniu art.
14 ust. 1 stanowi prawo bezwzględne, które nie zna wyjątków. Gwarancja
niezależności obejmuje w szczególności […] wymogi związane z awansem,
przeniesieniem, zawieszeniem lub zaprzestaniem sprawowania urzędu oraz
faktyczną niezależność sądów od politycznego wpływu władzy wykonawczej i
ustawodawczej. Państwa powinny podjąć konkretne środki gwarantujące
niezależność władzy sądowniczej oraz ochronę sędziów przed wszelkimi formami
wpływu politycznego na podejmowanie przez nich decyzji – za pośrednictwem
zapisów konstytucyjnych lub przyjęcia ustaw ustanawiających jasne procedury i
obiektywne kryteria […] nakładanych na nich sankcji dyscyplinarnych. Sytuacja,
w której funkcje i kompetencje władzy sądowniczej i władzy wykonawczej nie
dają się wyraźnie oddzielić lub gdy druga z tych władz jest w stanie kontrolować
lub sterować pierwszą, nie jest zgodna z pojęciem niezależnego sądu. Trzeba
chronić sędziów przed konfliktem interesów i aktami zastraszania. […]
20. Sędzia może zostać usunięty z urzędu jedynie z ważnych powodów –
przewinienia lub braku kompetencji – zgodnie z ustanowionymi w Konstytucji lub
w ustawie sprawiedliwymi procedurami zapewniającymi obiektywność i
bezstronność. […]”16.
13 Punkty 41–47 skargi Komisji.
14 Punkty 68–87 skargi Komisji.
15 https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR%2fC
%2fGC%2f32&Lang=fr
16 Wyróżnienie rządu belgijskiego.
6
KOMISJA / POLSKA
19. Jednocześnie niektóre fragmenty Europejskiej karty o statusie sędziów z 8–
10 lipca 1998 r.17, uchwalonej na szczeblu Rady Europy, także wydają się mieć
znaczenie:
„1.3 Przy podejmowaniu wszelkich decyzji mających wpływ na selekcję, nabór,
powołanie, przebieg kariery lub zakończenie sprawowania urzędu sędziego status
wymaga udziału organu niezależnego od władzy wykonawczej i ustawodawczej,
którego skład tworzą przynajmniej w połowie sędziowie wybrani przez
środowisko w sposób możliwie najbardziej reprezentatywny.
[…]
5.1. Wymierzenie kary za niewypełnienie przez sędziego któregoś z obowiązków
wyraźnie wynikających z jego statusu może nastąpić wyłącznie na podstawie
decyzji, zgodnie z propozycją, zaleceniem lub za zgodą sądu albo organu
składającego się co najmniej w połowie z wybranych sędziów, w postępowaniu
obejmującym pełne przesłuchanie stron, w którym obwiniony może być
reprezentowany. […]”.
20. Na zakończenie i mając na celu poparcie skargi Komisji w całości, rząd
belgijski pragnie podkreślić, że Komisja Wenecka w opinii ze stycznia 2020 r. na
temat zmian wprowadzonych w dniu 20 grudnia 2019 r. między innymi do p.u.s.p.
oraz do ustawy o Sądzie Najwyższym18 stwierdza, w części przywołującej
ustawodawstwo będące przedmiotem niniejszej sprawy19, że Izba Dyscyplinarna,
podobnie jak Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zajmują pozycję
hierarchicznie wyższą od pozostałych izb Sądu Najwyższego i de facto oznaczają
utworzenie sądu najwyższego w ramach Sądu Najwyższego: „Przyjęciu tych
przepisów towarzyszyło wzmocnienie mechanizmów kontrolnych w ramach
systemu sądownictwa: w 2017 r. w Sądzie Najwyższym utworzono dwie nowe
izby: Izbę Dyscyplinarną i Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych
(Izbę Nadzwyczajną). W tych nowych izbach zasiadają nowo powołani sędziowie
wyłonieni przez odnowioną Krajową Radę Sądownictwa, a izbom tym przyznano
szczególne uprawnienia – włącznie z umożliwieniem uchylenia przez Izbę
Nadzwyczajną po rozpatrzeniu skargi nadzwyczajnej prawomocnego wyroku
wydanego przez sąd niższej instancji lub przez sam Sąd Najwyższy czy też
uprawnieniem orzekania przez Izbę Dyscyplinarną w sprawach dotyczących
innych sędziów. Całokształt tych rozwiązań wskazuje na to, że izby te znajdują się
17 https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900
00168068510e
18 Opinia nr 977/2019 z dnia 16 stycznia 2020 r., pkt 8,
file:///C:/Users/jacobm/Documents/D/(3)%20Mes%20mati%C3%A8res/Etat%20de%20droit/20
20-0101,%20Avis%20urgent%20COM%20Venise%20sur%20PL.pdf
19
A zatem w brzmieniu rozpatrywanym w niniejszej sprawie, jeszcze przed wprowadzeniem zmian
w grudniu 2019 r
7
SPRAWA C-791/19
w hierarchii wyższej od pozostałych izb i świadczy de facto o utworzeniu sądu
najwyższego w ramach Sądu Najwyższego”20.
21. Zdaniem rządu belgijskiego ten fragment wskazuje, że przepisy prawa
polskiego będące przedmiotem niniejszej sprawy są problematyczne z punktu
widzenia wymogów niezależności i bezstronności sądów w rozumieniu prawa
Unii.
22. W świetle powyższych uwag rząd belgijski wnosi do Trybunału o:
–
stwierdzenie, że Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy
art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE oraz art. 267 akapity drugi i trzeci TFUE;
–
obciążenie Polski kosztami postępowania.
Bruksela, dnia 24 kwietnia 2020 r.
Carinne POCHET
Marie JACOBS
Liesbet VAN DEN BROECK
Pełnomocnicy rządu belgijskiego
20 Tłumaczenie nieoficjalne
8