Warszawa, dnia 13 lutego 2017 r.
DO PREZESA I CZŁONKÓW
TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ
UWAGI NA PIŚMIE
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
przedkładane na podstawie art. 23 Statutu Trybunału Sprawiedliwości
w postępowaniu o wydanie orzeczenia wstępnego w sprawie
C-550/16
A i S
(sąd krajowy: Rechtbank Den Haag – Holandia)
Pełnomocnik Rzeczypospolitej Polskiej:
Bogusław Majczyna
Adres do doręczeń:
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
al. J. Ch. Szucha 23
00-580 Warszawa – POLSKA
Uwagi na piśmie Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie C-550/16 A i S
2
I. PRZEDMIOT SPRAWY I PYTANIE PREJUDYCJALNE
1.
Wniosek do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wydanie orzeczenia
wstępnego w sprawie C-550/16
A i S został złożony przez sąd holenderski (
Rechtbank
Den Haag), w związku z rozpatrywaniem skargi złożonej przez rodziców obywatelki
Erytrei, która otrzymała w Holandii zezwolenie na pobyt dla osób uprawnionych do
azylu.
2.
Jak wynika z uzasadnienia wniosku, w chwili przyjazdu do Holandii oraz w chwili
złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt dla osób uprawnionych do azylu
obywatelka Erytrei (wnioskodawczyni) była nieletnia. Następnie, już po osiągnięciu
pełnoletności i uzyskaniu ww. zezwolenia, wnioskodawczyni wystąpiła o udzielenie,
w ramach łączenia rodzin, zezwoleń na pobyt czasowy jej rodzicom. Wniosek ten został
oddalony, gdyż w chwili jego złożenia wnioskodawczyni była już pełnoletnia, zaś
przepisy dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do
łączenia rodzin1 nakazują umożliwienie wjazdu i pobytu wstępnych pierwszego stopnia
w prostej linii, jeżeli uchodźca jest
osobą nieletnią pozbawioną opieki.
3.
W tych okolicznościach sąd holenderski skierował do Trybunału Sprawiedliwości
następujące pytanie:
Czy w kontekście łączenia rodzin uchodźców pod pojęciem „osoby nieletniej
pozbawionej opieki” w rozumieniu art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86/WE należy rozumieć
obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie ukończył osiemnastego roku
życia i który przybywa na terytorium państwa członkowskiego bez opieki
odpowiedzialnej za niego zgodnie z prawem lub zwyczajowo osoby dorosłej i który:
1)
ubiega się o azyl,
2)
w okresie trwania postępowania w przedmiocie wniosku o udzielenie azylu –
przebywając na terytorium odnośnego państwa członkowskiego – ukończył
osiemnaście lat,
3)
uzyskuje azyl z mocą wsteczną począwszy od dnia złożenia wniosku o jego
udzielenie, a następnie
4)
występuje z wnioskiem udzielenie zgody na łączenie rodzin?
1 Dz. Urz. UE L 251 z 3.10.2003, str. 12; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, str. 224.
Uwagi na piśmie Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie C-550/16 A i S
3
II. STANOWISKO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
4.
Dyrektywa 2003/86/WE w art. 2 lit. f) definiuje „osoby nieletnie pozbawione opieki”
jako obywateli państwa trzeciego lub bezpaństwowców poniżej osiemnastego roku
życia, którzy przybywają na terytorium państw członkowskich bez opieki osoby
dorosłej odpowiedzialnej zgodnie z prawem lub zwyczajowo, oraz o ile nie są
skutecznie objęte opieką takiej osoby, bądź też osoby nieletnie, które są pozostawione
bez opieki po wjeździe na terytorium państw członkowskich.
5.
Pytanie sądu odsyłającego zmierza do ustalenia, czy ww. definicja obejmuje osoby,
które jako nieletnie wjechały na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej
i przebywają na tym terytorium bez opieki osoby dorosłej odpowiedzialnej zgodnie
z prawem lub zwyczajowo, a następnie, już po uzyskaniu ochrony międzynarodowej
i po ukończeniu osiemnastego roku życia, wystąpiły z wnioskiem o udzielenie,
w ramach łączenia rodzin, zezwoleń na pobyt czasowy ich rodzicom. Sąd odsyłający
sugeruje, że decydujący dla oceny, czy dana osoba jest objęta zakresem ww. definicji,
powinien być jej wiek w chwili wjazdu na terytorium państwa członkowskiego2.
Oznaczałoby to, że nie ma znaczenia wiek danej osoby w chwili składania przez nią
wniosku w trybie przepisów o łączeniu rodzin, który mógłby wówczas już nawet
znacznie przekraczać osiemnaście lat.
6.
Zdaniem Rzeczypospolitej Polskiej takie stanowisko byłoby jednak błędne. Już bowiem
z samej treści definicji zawartej w art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86/WE wyraźnie wynika,
że chodzi o osoby, które nie mając ukończonego osiemnastego roku życia przebywają
bez opieki na terytorium państw członkowskich, nie zaś o osoby, które mają już
ukończony osiemnasty rok życia, nawet jeżeli przybyły bez opieki na terytorium państw
członkowskich przed osiągnięciem tego wieku. Definicja ta odnosi się zatem do
obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców przebywających na terytorium państw
członkowskich, którzy:
1)
po pierwsze, pozostają nieletni,
2)
po drugie, pozostają nieobjęci opieką osoby dorosłej odpowiedzialnej zgodnie
z prawem lub zwyczajowo.
2 Wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego w niniejszej sprawie, pkt 5.2.
Uwagi na piśmie Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie C-550/16 A i S
4
7.
Pierwsze kryterium wskazuje, że chodzi o osoby (obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców) aktualne będące osobami nieletnimi, to znaczy osobami niemającymi
ukończonego osiemnastego roku życia.
8.
Drugie kryterium wskazuje, że chodzi o osoby aktualnie pozostające bez opieki. W tym
przypadku przesłanka „aktualności” wynika wprost ze szczegółowych zapisów
zawartych w dalszej części definicji „osób nieletnich pozbawionych opieki”, które to
zapisy wyłączają z zakresu tej definicji osoby „skutecznie objęte opieką po wjeździe na
terytorium państw członkowskich”, zaś z drugiej strony włączają do jej zakresu osoby
„pozostawione bez opieki po wjeździe na terytorium państw członkowskich”.
9.
Skoro zatem drugie kryterium (pozostawanie bez opieki) dotyczy stanu aktualnego, nie
zaś stanu z chwili przybycia danej osoby na terytorium państw członkowskich,
konsekwentnie również pierwsze kryterium (nieletniość) należy odnosić do stanu
aktualnego, nie zaś do stanu z chwili przybycia danej osoby na terytorium państw
członkowskich. Kryterium aktualnego pozostawania bez opieki ma bowiem sens tylko
w odniesieniu do osób, które aktualnie pozostają nieletnie. Kryterium aktualnego
pozostawania bez opieki nie ma natomiast sensu w przypadku osób, które osiągnęły już
pełnoletniość. W odniesieniu do osób, które już osiągnęły pełnoletniość, przestaje
istnieć potrzeba zapewnienia opieki przez odpowiedzialną osobę dorosłą.
10. Inaczej mówiąc, jeżeli po przybyciu na terytorium państw członkowskich dana osoba
bądź to osiągnęła pełnoletniość, bądź to uzyskała opiekę, nie może ona już być
uznawana za „osobę nieletnią pozbawioną opieki” w rozumieniu art. 2 lit. f) dyrektywy
2003/86/WE.
11. Dyrektywa 2003/86/WE nie określa wyraźnie, jak należy rozumieć „aktualne”
pozostawanie nieletnim, to znaczy w jakim konkretnie momencie dana osoba (obywatel
państwa trzeciego lub bezpaństwowiec) powinna mieć (wciąż) mniej niż osiemnaście
lat, aby korzystać z prawa do łączenia rodzin, przewidzianego przez tę dyrektywę dla
„osób nieletnich pozbawionych opieki”.
12. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości przy dokonywaniu
wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także
w szczególności jego kontekst3. Przy wykładni ww. aspektu definicji pojęcia „osoby
3 Np. wyrok z dnia 14 lipca 2016 r.,
Verband Sozialer Wettbewerb, C‑19/15, EU:C:2016:563, pkt 23
i przywołane tam orzecznictwo.
Uwagi na piśmie Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie C-550/16 A i S
5
nieletnie pozbawione opieki”, zawartej w art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86/WE, należy
zatem uwzględnić związek tej definicji z art. 10 ust. 3 tej dyrektywy.
13. W istocie pojęcie „osoby nieletnie pozbawione opieki”, zdefiniowane w art. 2 lit. f)
dyrektywy 2003/86/WE, zostało użyte w tej dyrektywie zaledwie jeden raz, mianowicie
w art. 10 ust. 3. Należy zatem przyjąć, że definicja ta została stworzona wyłącznie na
potrzeby wydawania zezwoleń na wjazd i pobyt do celów łączenia rodziny. Skoro zaś
bycie „osobą nieletnią pozbawioną opieki” jest przesłanką wydania zezwolenia na
wjazd i pobyt jej rodziców4, przesłanka ta musi być spełniona w chwili wydawania
takiego zezwolenia.
14. Zdaniem Rzeczypospolitej Polskiej za „osobą nieletnią pozbawioną opieki”
w rozumieniu art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86/WE należy zatem uważać osobę, która nie
ukończyła osiemnastego roku życia w chwili dokonywania przez właściwy organ
państwa członkowskiego oceny wniosku o udzielenie, w ramach łączenia rodzin,
zezwolenia na pobyt czasowy jej rodziców.
15. Powyższe stanowisko jest przy tym zgodne z celem przepisów dyrektywy 2003/86/WE
dotyczących łączenia rodzin osób nieletnich pozbawionych opieki. Celem tym jest
zapewnienie ochrony nieletnim, poprzez umożliwienie sprawowania opieki przez ich
rodziców. Ze względu na szczególną wrażliwość osób nieletnich ustawodawca unijny
uznał za konieczne, aby zezwolić na wjazd i pobyt rodziców, zgodnie z Konwencją
o prawach dziecka5. Z odwołania do tej konwencji wynika więc, że omawiane przepisy
zmierzają do ustanowienia ochrony nieletnich.
16. W sytuacji gdy w chwili rozpatrywania wniosku o udzielenie, w ramach łączenia
rodzin, zezwolenia na pobyt rodzicom, wnioskodawca nie jest już nieletni, nie istnieje
już cel, któremu to łączenie miałoby służyć. Osoby takiej nie uznaje się już wówczas za
niesamodzielną, która potrzebowałaby opieki. W stosunku do osób pełnoletnich nie ma
zastosowania obowiązek należytego uwzględniania interesu dziecka, który dyrektywa
2003/86/WE przewiduje w art. 5 ust. 56, i który w kontekście tej dyrektywy podkreśla
także Trybunał Sprawiedliwości7.
4 Ewentualnie zezwolenia na wjazd i pobyt prawnego opiekuna lub jakiegokolwiek innego członka rodziny,
jeżeli uchodźca nie posiada żadnych wstępnych w prostej linii bądź też nie można odnaleźć takich wstępnych.
5 W zmienionym wniosku dotyczącym dyrektywy [2003/86/WE] wskazano, że pierwotne uprawnienie do
przyjęcia rodziców nieletniego uchodźcy pozbawionego opieki zostało zmienione na obowiązek. Zmieniony
wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie prawa do łączenia rodzin, COM (2002) /0225 wersja ostateczna,
wyjaśnienie do art. 10.
6 Przepis ten odnosi się także do zasad łączenia rodzin uchodźców, jak podkreśla Komisja Europejska w
Komunikacie w sprawie wytycznych dotyczących stosowania dyrektywy 2003/86/WE w sprawie prawa do
Uwagi na piśmie Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie C-550/16 A i S
6
17. Powyższych wniosków nie zmienia fakt, że w niniejszej sprawie status uchodźcy został
przyznany z mocą wsteczną. Osoby, które wjechały do państwa członkowskiego przed
ukończeniem osiemnastego roku życia, nie mogą z samego faktu udzielenia statusu
uchodźcy wywodzić prawa do połączenia z rodzicami, przysługującego nieletnim
uchodźcom pozbawionym opieki, jeżeli osoby te nie są już nieletnie, a więc nie
spełniają już kryterium wieku.
III. PROPOZYCJA ROZSTRZYGNIĘCIA
18. W związku z argumentacją przedstawioną powyżej, Rzeczpospolita Polska proponuje
Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej udzielenie następującej odpowiedzi na
pytanie sądu odsyłającego:
W kontekście łączenia rodzin uchodźców pojęcie „osoby nieletniej pozbawionej
opieki” w rozumieniu art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86/WE nie obejmuje obywatela
państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie ukończywszy osiemnastego roku
życia przybywa na terytorium państwa członkowskiego bez opieki odpowiedzialnej
za niego zgodnie z prawem lub zwyczajowo osoby dorosłej i który:
1)
ubiega się o azyl,
2)
w okresie trwania postępowania w przedmiocie wniosku o udzielenie azylu –
przebywając na terytorium odnośnego państwa członkowskiego – ukończył
osiemnaście lat,
3)
uzyskuje azyl z mocą wsteczną począwszy od dnia złożenia wniosku o jego
udzielenie, a następnie
4)
występuje z wnioskiem udzielenie zgody na łączenie rodzin.
Bogusław Majczyna
Pełnomocnik Rzeczypospolitej Polskiej
łączenia rodzin (KOM (2014) 210 wersja ostateczna, pkt 6.1), stanowiąc „klauzulę horyzontalna dyrektywy”
(Zielona Księga w sprawie prawa do łączenia rodzin obywateli państw trzecich zamieszkujących w Unii
Europejskiej (dyrektywa 2003/86/WE); KOM(2011) 735 wersja ostateczna, pkt 5.5.
7 Wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r.,
Parlament/Rada, C-540/03, EU:C:2006:429, pkt 63.